۲-۸- فرایند های مدیریت دانش

چرخه‏های مدیریت دانش همه فرایندهای لازم برای اجرای صحیح یک برنامه مدیریت دانش در سازمان را نشان می‏دهند. آن معمولاً شامل فعالیت‏هایی است که تلاش‏های مدیریت دانش برای ایجاد سیستم مدیریت دانش را هدایت می‏کند. چرخه معمولاً با شناسایی دانش آغاز و با چرخه‏های دیگر مدیریت دانش مثل سازماندهی دانش، جمع آوری دانش، ذخیره سازی دانش، تولید دانش، اشتراک گذاری دانش و ارزیابی دانش پایان می‏پذیرد (نادری، ۱۳۸۶).

مدل‏های موجود مدیریت دانش حیطه وسیعی از مباحث، روش‏ها و تئوری‏هایی را در برمی‏گیرد که در حوزه و تمرکز تفاوت دارند. به منظور درک این تنوع، چندین مولف سعی کرده‏اند روش‏های متنوع را طبقه‏بندی و خلاصه نمایند ( Danaee Fard & Selseleh , 2010) .
نخست گروهی از مدل‏های دانش محور از قبیل مدل‌هایی که از سرمایه فکری اسویبی^[۸] (۱۹۹۷)، مک آدام و مک کردی^[۹] (۱۹۹۹) و مکتب اقتصادی ایرل^[۱۰] (۲۰۰۱) ناشی می‏شود. از دیدگاه سرمایه فکری، هدف مدیریت دانش خلق ارزش از دارایی‏های دانش به وسیله حداکثر سازی روابط داخلی بین انواع سرمایه‏های فکری سازمان می‏باشد. در مقابل طبقه مالی ایرل تمرکز بیشتری بر حمایت و بهره‏برداری از دانش سازمان برای تولید درآمد دارد.
گروه رایج بعدی از مدل‏های مدیریت دانش مدل‏های فرایند محور از قبیل مدل چرخه دانش نوناکا^[۱۱] (۱۹۹۸) می‏باشد. این مدل‏ها توسعه سرمایه فکری یک سازمان را ناشی از فرایندهای پویای دانش سازمانی می‏دانند. بنابراین، چرخه SECI چهار حالت را در نظر می‏گیرد (اجتماعی‏سازی، ترکیب، برونی سازی و درونی‏سازی) که از طریق آن دانش ضمنی و صریح تبدیل و معاوضه می‏شود. دیگران از قبیل علوی و لیدنر^[۱۲] (۲۰۰۱) فعالیت‏های متنوعی از خلق، ذخیره، انتقال و کاربرد دانش را ارائه می‏ نمایند.
گروه سوم عمده مدل‏ها بر توانمندسازی فناورانه و اجتماعی فرایندهای دانش تمرکز دارد. مدل بای (Ba) نوناکا و کونو (۱۹۸۸) (Ba کلمه ژاپنی برای مکان) چهار نوع با (منشا گیری، تعامل، سایبر و تمرین) به عنوان ارتقاء ‏دهنده فرایند دانش (اجتماعی سازی، ترکیب، برون سازی و درونی سازی) پیشنهاد می‏کند که مکتب تکنوکراتیک ایرل (۲۰۰۱) همچنین به این طبقه تعلق دارد. این مکتب بر نقش ICT در اخذ دانش خبرگان، فرایند مستندسازی و نگهداری بهترین رویه‏ها در پایگاه‏های دانش رسمی یا قرار دادن شخصی که دانش مورد نیاز را دارد در صفحات زرد خبرگان یا دایرکتوری‏ها تاکید دارد. در طرف غیر ICT، مکتب رفتاری ایرل (۲۰۰۰) مسائل فرهنگ سازمانی، ساختار و فضاهای فیزیکی را مورد خطاب قرار می‏دهد که اشتراک گذاری دانش و جمع‏آوری دانش به وسیله شبکه کارکنان را تسهیل می‏نماید.
گروه چهارم مدل‏های اجتماعی در حال ظهور، عقیده‌ای بسیار رایج را مورد تایید قرار می‏دهد که فرایند دانش، ابزار و روش‏ها برای ارتقای خلق، اشتراک گذاری و نفوذ دانش به طور کلی مناسب هستند. از دیدگاه کلی، از هر یک از چهار حالت مدل SECI نوناکا (۱۹۹۸) انتظار می‏رود کارایی مدیریت دانش را به وسیله ارائه دانش مورد نیاز به افراد و گروه‏ها برای انجام وظیفه‌شان افزایش دهد. بیشتر تحقیقات اخیر به وسیله اسنودن^[۱۳] ( ۲۰۰۲) و بکرا-فردناندز و همکارانش^[۱۴] (۲۰۰۴) از دیدگاه کلی ذکر شده در بالا جدا شد با این استدلال که کارایی ابتکار مدیریت دانش بسته به وظیفه و محیطی است که دانش در آن استفاده می‏شود.
سرانجام گروهی از مدل‏ها بر طبیعت تکاملی مدیریت دانش تاکید دارند. مدل سه مرحله‏ای ون کروق و همکارانش^[۱۵] (۲۰۰۰) (تعیین و اخذ، استفاده از آنچه در دسترس است و توانایی ایجاد دانش برای نوآوری) و مدل رشد چهار مرحله‏ای فناوری مدیریت دانش گتسچالک و خاندلوا^[۱۶] (۲۰۰۳) ابزار کاربر نهایی، چه کسی چه چیز را می‏داند، چه چیزی آن‌ها می‏دانند و چگونه سیستم‏ها را می‏بینند به این گروه تعلق دارد. طبق نظر ون کروق و همکارانش (۲۰۰۰) مراحل مختلف مرتبط با پیشرفت اهداف سازمانی از حداقل سازی ریسک، جستجوی کارایی تا نوآوری می‎باشد. این مدل لزوماً بیان می‏کند که مرحله کلیدی در توسعه و اجرای مدیریت دانش یک فرایند خطی تشکیل نمی‏دهد، بلکه گاهی این مراحل روی یکدیگر ساخته می‏شوند، آن‌ها می‏توانند به طور مکرر و منعطف استفاده شوند.
مدیریت دانش طیف انواع مدیریت دانش از خلق و کدگذاری تا توزیع و بهره برداری را در بر می‏گیرد (Chen & Lin, 2004).خلق و کدگذاری دانش لزوماً منجر به بهبود عملکرد یا ایجاد ارزش نمی‏شود. ارزش ‏تنها زمانی ایجاد می‏شود که دانش در سازمان به اشتراک گذاشته شود و زمانی که مورد نیاز است به کاربرده شود. بنابراین مزیت رقابتی نه تنها به خلق دانش بستگی دارد، بلکه مهم‌تر از آن توزیع و کاربرد دانش می‏باشد (Liao etal, 2010).
در سال ۱۹۹۵ به وسیله لئونارد بارتون چارچوبی که شامل ۴ قابلیت اصلی و ۴ فعالیت سازنده دانش است ارائه شده است که در هر سازمان مبتنی بردانش می‌تواند اجرا شود. این فرآیندها عبارتند از: تولید، شناسایی، گردآوری، تطبیق، سازماندهی، به‌کارگیری، مشارکت. (احسانی، ۱۳۸۵).
مدیریت دانش را به عنوان فرایند شناسایی، پدید آوردن، اکتساب و به کار گیری دانش سازمانی جهت بهره برداری از فرصت‌های جدید و بهبود عملکرد سازمانی تعریف کرده‏اند. به بیان دیگر، مدیریت دانش در یک سازمان، شامل تمام تلاش‌هایی است که سبب می‌شود دانش مناسب، در وقت مناسب و در شکل مناسب و با هزینه‌ی مناسب، به فرد مناسب برسد. از سوی دیگر، چرخه‌ی مدیریت دانش شامل فرآیندهای مختلفی از قبیل خلق دانش، شناسایی دانش، گردآوری دانش، طبقه بندی دانش، سازماندهی و ذخیره سازی دانش، انتشار و به اشتراک گذاشتن دانش، دسترسی دیگران به دانش و به کار گیری دانش است. از این میان، سه فرایند، خلق، به اشتراک گذاشتن و به کار گیری دانش مهم‌تر از سایر فرآیندها بوده و در ادبیات مدیریت دانش بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. خلق دانش جدید در سازمان، در اثر ارتباط برقرار کردن میان ایده‌های موجود و یا تعامل با سایر افراد درون سازمان، صورت می‌گیرد. به اشتراک گذاشتن دانش با دیگر اعضای سازمان، باعث بیشتر شدن ارزش آن می‌شود. اما به کار گیری دانش، پایان بخش چرخه‌ی مدیریت دانش است که طی آن، دانش به خروجی‌های ارزشمند سازمان تبدیل می‌شود (نادری، ۱۳۸۶).

شکل ۲-۲- چرخه‌ی مدیریت دانش سازمانی و فرآیندهای اصلی آن (نادری، ۱۳۸۶).
در جدول ۲-۳ سایر چارچوب‌ها و شرح مختصری در مورد آن‌ها آورده شده است.
جدول ۲-۳- مروری بر سایر چارچوب‏های مدیریت دانش