- آتش سوزی در جنگلها، بوته کنی ، قطع اشجار ، چیدن گلها و نابودی گیاهان
- پراکندگی زباله ها در سواحل آبی ، دریاچه ها ، رودخانه ها ، چشمه ها ، پارکها و فضاهای باز
- تجمع پشه ، مگس و حیوانات موذی در محیط گردشگری
- انتشار بوهای فاضلابهای تصفیه نشده هتلها و سایر تاسیسات گردشگری در سواحل آبی ، رودخانه ها
- بروز ساخت و سازهای بی رویه در حوالی مراکز گردشگری
- بروز شغلهای کاذب و رواج گدائی و مزاحمتهای مردمی
- تغییر کاربری اراضی و تبدیل به فضاهای گردشگری
- افزایش آلودگی صوتی و آلودگی هوا در اثر تردد وسایل نقلیه و شلوغی مردم
- افزایش حوادث جاده
- نابودی حیاط وحش و گونه های گیاهی(رهبر ،۱۳۷۹ (
سه خطر عمده کره زمین را تهدید میکند: جنگ هستهای ،تغییرات اقلیمی و انقراض تنوع زیستی. خطرجنگ هسته ای امروزه با از بین رفتن نظام دو قطبی تا حدی فروکش کرده و خطر تغییرات اقلیمی نیز به صورت خشکسالی و افزایش دما خود را نشان داده و خوشبختانه خیلی زود اذهان جهانی را متوجه این خطر کرده است. اما در این میان،گرچه خطر نابودی تنوع زیستی به عنوان میراث طبیعی کمتر از دو پدیده فوق نیست، اما خطرات آن کمتر، مورد توجه قرار گرفته است. تنوع زیستی مقولهای است که ابعاد فاجعه نابودی آن، خارج از درک تصور انسان است. نابودی تنوع زیستی به معنی از بین رفتن زیستگاه ها ،گونه های گیاهی و جانوری و ساده شدن گوناگونی اشکال حیاتی است و بی توجهی نسبت به ادامه روند ناب ودی تنوع زیستی ، منجر به محدود شدن پیشرفت های بشر در تمام زمینه های شده و خلع سلاح شدن او در برابر بیماری ها و خطرهای غیر قابل پیش بینی و به خطرافتادن کل ح یات و بقای انسان را به دنبال دارد.زمین به عنوان تنها کره مسکونی و قابل حیات ، در بین دو سیاره داغ و یخ زده زهره ومریخ قرار گرفته که هیچ آثاری از حیات را در خود ندارند . این اعتقاد وجود دارد که علاوه بر حدود یک میلیارد موجود زنده در طول دوره تکامل زیستکره ،حدود ۲ میلیون گونه نیز در زیستکره عصر حاضر وجود دارد. تنوع زیستی شامل اکوسیستم،گونه و ژن است که هر سه باهم ارتباط تنگاتنگ دارند . کاهش تنوع زیستی یکی از تهدیدهای زیست محیطی میباشد که خطرناک ترین عامل آن تخریب زیستگاهها است. مطابق آمار ۵۸ گونه پستاندار در۴۰۰سال پیش و ۱۱۵ گونه پرنده در ۲۰۰ سال پیش از بین رفته است و در حال حاضر حدود ۲۵ هزار گونه گیاهی و بیش از یک هزار گونه جانوری از مهره داران ،جزو گروهی از میراث های طبیعی هستند که در معرض خطر انقراض میباشند. حدود ۱۶۲ گونه پستاندار، ۵۰۲ گونه پرنده بیش از ۱۷۴ گونه ماهی در آب های داخلی کشور و ۱۴۶ گونه خزنده، ۲۰ گونه دوزیست و نزدیک به یک هزار گونه گیاهی شناسای ی شده ، از جمله میراث های طبیعی کشور محسوب میشوند که در معرض نابودی جدی قراردارند. دوگونه شاخص شیر ایران و ببر مازندران چند دهه است که در ایران منقرض شده اند. هر چند سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به اصلی ۵۰ قانون اساسی متولی تحویل این مجموعه نادر به نسل های آتی است اما هم اکنون بهره وری نامعقول نسل کنونی ازمیراث طبیعی به نحوی است که آسیب شدید به این میراث طبیعی وارد آورده و موجب تخریب سیستم حیاتی و بر هم خوردن تعادل طبیعی شده است. (عامری، ۱۳۸۲)
۲-۱۱- اهمیت اکوتوریسم
امروزه اکوتوریسم به عنوان بخشی از نظام صادراتی کشور شده و با ارزش افزوده قابل ملاحظه و فواید اقتصادی مستقیم و غیر مستقیم بسیار همراه است. برنامه ریزی بر اساس اکوتوریسم باعث شده است که به حفظ تنوع زیستی و توان اکولوژیکی محیط کمک شود، ارزش و اهمیت منابع طبیعی مشخص شود و منابع مالی برای حفاظت محیط های طبیعی و حفظ ارزش های طبیعی و بهبود کیفیت محیط زیست تأمین گردد. اکوتوریسم یکی از ابزارهای مناسب در فرایند توسعه پایدار بوده و قادر است که رشد اقتصادی را به روند حفاظت از منابع طبیعی در کشورهای در حال توسعه پیوند دهد. اکوتوریسم و توسعه می تواند در یک تعامل تنگاتنگ با جوامع محلی به پایداتری کمک کند. اکوتوریسم می تواند از طریق کاهش روند فرسایش، حفاظت از یکپارچگی، ارتقاء آموزشهای حفاظتی و تأمین انگیزه های مالی در بهره برداری پایدار به حفاظت از اکوسیستم بپردازد ( پارسائی، ۱۳۸۴ : ۲۷).
۲-۱۱- مدیریت اکوتوریسم
راهبردهای مدیریتی، اساس یک طرح مدیریتی اکوتوریسم را تشکیل می دهند. راهبردهای مدیریتی، فعالیت های گردشگری را تعیین می کنند که در اهداف حفاظتی یک منطقه حفاظت شده، نقش دارند. با این وجود این راهبردهارا می توان برای پیشرفت گردشگری در مناطقی بکار برد که رسمأ حفاظت نشده اند. برای حصول اطمینان از پایداری توریسم در مناطق حفاظت شده، لازم است که برنامه مدیریتی موثری اجرا شود تا تمام ذینفعان به صورت پویا در آن درگیر باشند.راهبرد های کلیدی مدیریت اکوتوریسم عبارتند از:
-
- زون بندی برای استفاده بازدیدکنندگان
۲٫ طرح ریزی وطراحی مکان بازدیدکننده
۳٫ طراحی پایدار زیر ساخت
۴٫ سازو کار های تولید درآمد
۵٫ مدیریت وپایش اثرات بازدید کننده
۶٫ راهنمایان طبیعت دوست
۷٫ زون بندی مناطق بازدیدی
زون بندی مناطق حفاظت شده، یک اصل بنیادی و اساسی برای هر یک از راهبرد های مدیریتی است. که شامل سازوکاری از تخصیص اهداف و اولویت های کلی، برای نواحی مختلف یعنی زون در درون یک منطقه یا ناحیه حفاظت شده است. با تخصیص دادن اهداف واولویت ها به این زون ها، طراحان بصورت تقریبی، استفاده های مجاز و غیر مجاز را، تعریف می کنند.
نوع وتعداد زون ها به عوامل زیر وابسته است:
-
- اهداف و اولویت های مدیریتی آن مکان
-
- کیفیت وتنوع منابع طبیعی و فرهنگی و درجه ای از تغییراتی که تحمل کرده اند
-
- نوع استفاده ای که از قبل تعیین شده (بسیاری از استفاده ها با یگدیگر تعارض دارند و باید از نظر جغرافیایی از هم جدا شوند).
زون بندی مقدماتی برای یک منطقه حفاظت شده، معمولأدر طرح کلی مدیریت GMP، به صورت یک استفاده عمومی بیان می شود. در این طرح، اکوتوریسم به صورت یک استفاده عمومی مطلوب، تعریف می شود ولی اطلاعات اخیر، برای تعریف این که کدام زون برای استفاده عمومی، تخصیص داده شود، کافی نیست. در نتیجه ممکن است در جریان تکمیل یک طرح مدیریت اکوتوریسمEMP، نیاز باشدکه زون بندی مقدماتی مناطق حفاظت شده تغییر یابد. بنابراین، زون بندی برای اکوتوریسم باید با طرح زون بندی کلی برای یک منطقه، یکپارچه شود و برای اینکه در درون زون ها اجرا شوند باید بتوانند با اهداف مدیریتی آن مکان، سازگار شوند. بطور کلی، بسیاری از مناطق حفاظت شده، برای دو نوع یا حتی بیشتر از دو نوع استفاده عمومی، ارائه می شوند. زون استفاده متمرکز که دارای اثرات بالایی هستند و استفاده بازدیدکنندگان از آن به صورت متمرکز می باشدوزون استفاده گسترده که دارای اثرات پایینی است و بازدید از آن زون، توسط بازدید کنندگان کنار جاده ای اتفاق می افتد وزون های دیگر به صورت زون دست نخورده کنار گذاشته می شود که خیلی کوچک و به سبب شکنندگی وکمیابی منابع، بدون استفاده عمومی است. زون استفاده متمرکز معمولأ در نواحی کوچکی انتخاب می شود که کمتراز یک درصداز قلمرو مناطق حفاظت شده را اشغال می کند و زون استفاده گسترده، بطورکلی بزرگتر است با این وجود، بخش کوچکی از کل قلمرو مکانی را در بر می گیرد. همچنین در دیگر زون ها ممکن است اجازه بعضی از فعالیت های اکوتوریسمی بصورت کنترل شدید و محدود داده شود که غالبأ نیازمند کسب مجوز است. در نهایت سیستم زون بندی که برای توریسم به طور دقیق طراحی شده است ابزاری قوی برای حصول اطمینان از این واقعیت است که بازدید در این مکان ها براساس و در جهت ظرفیت مدیریتی منطقه، اتفاق می افتد در این سیستم زون بندی، هنر مدیریت این است که به یک جامعه یا یک هدایت گر پارک ملی، اطمینان خاطر دهد که فعالیت های گردشگری در سطح پایداری در جهت افزایش منفعت ها و محدود کردن اثرات منفی، به اجرا در می آید.
۲-۱۱-۱- طرح ریزی وطراحی مکان بازدیدکننده
در بسیاری از مکان های اکوتوریسمی و مناطق حفاظت شده (که مناطق بزرگی بالغ بر ۱۰۰۰ یا ۱۰۰۰۰ هکتار را پوشش می دهند)، استفاده بازدیدی تنها به یک مکان کوچک که به «مکان بازدید» موسوم است، تقلیل می یابد. محدود نمودن وسعت گردشگاه به دلیل محدودکردن اثرات بازدید بر محیط و همچنین مدیریت راحت تر آن می باشد. لذا بدلیل تمرکز مردم و ساختار های زیر بنایی، طراحی دقیق این مکان ها، الزامی است.
۲-۱۱-۲- اهداف اصلی در طراحی مطلوب یک مکان بازدیدی به شرح زیر است:
استفاده موثر از فضا برای استقرار زیر ساخت ها در مکان هایی که فراهم کننده رفاه، امنیت بازدیدکنندگان و بسیار کار آمد برای کارمندان، راهنمایان و مدیران مکان ها باشد.
حداقل کردن اثرات ناشی از استفاده های بازدیدی وتوسعه زیرساخت ها بر محیط زیست پیرامونی است.
طرح ریزی زیر ساخت ها براساس توان تعیین شده منابع طبیعی برای پذیرش یک تعداد معینی از بازدیدکنندگان (ساخت یک تعداد معین کابین برای حداکثر تعداد مجاز مهمان ها) است. معمولاًطرح ریزی مکان بازدیدی، بصورت یک جزء ضمیمه ای از طرح مدیریت اکوتوریسم EMP است که بعداز استقرار طرح زون بندی در منطقه پیاده می شود. بطور کلی طرح ریزی مکان به صورت یک گام آتی، در شرایط دسترسی به سرمایه و زمان کافی ومناسب، تدارک دیده می شوند. طراحی مکان بازدید یکی از دستاورد های طرح مدیریت اکوتوریسم است که بر پایه تجزیه وتحلیل منابع طبیعی و فرهنگی و جذابیت های منطقه حفاظت شده وبرآوردی ازپتانسیل اکوتوریسمی منطقه، حاصل می شود. در نهایت مکان های استراتژیک مطمئن برای تمرکز اکوتوریسم بر پایه موارد زیر، انتخاب می گردد:
-
- گنجایش جذابیت های اکوتوریسمی (بالقوه و بالفعل) موجود
-
- قابلیت دسترسی تاریخچه استفاده قبلی
در بسیاری از موارد، استفاده از مکان هایی که قبلا توسط بشر مورد مداخله قرار گرفته، پند آموز است چرا که از برخورد یا مداخله با مکان های دست نخورده اجتناب می شود. طرح ریزی مکان، نیازمندآماده سازی طرح اصلی و نقشه توپوگرافی از تمام موجودیت و زیر ساخت های مستقر شده نظیر کلبه، جاده، کمپ وسرویس های بهداشتی و غیره می باشد. وهمچنین موقعیت دقیق زیر ساخت ها را با در نظر گرفتن حساسیت اکولوژی مکان تعیین می کنند و امکان سنجی مالی و امکان سنجی زیست محیطی هم در این رابطه انجام می گیرد. در نهایت تمامی زیرساخت ها قبل از شروع به ترسیم و ساختمان سازی باید، ارتباط معنی داری با طبیعت وفرهنگ داشته باشدو طرح ریزی مکان تقریبا به معنی"بهترین فعالیت “برای فعالیت اکوتوریسمی و زیر ساختی، ادامه خواهد یافت. در ادامه طراحی خوب یک مکان نیازمند تیمی متشکل از یک معمار چشم انداز، زیست شناس یا یک بوم شناس ویک مهندس محیط زیست است که تا حدی در زمینه ارزیابی اثرات زیست محیطی و زیر ساخت های توریست آموزش دیده باشد و اگر یک دستیار محلی هم این تیم را هدایت کند بسیار ثمر بخش است چرا که آن شخص به مکان و شرایط زیست محیطی آن منطقه، بسیار آشنا است و تامین اعتبار این فرایند ممکن است توسط اداره و تشکیلات مدیریتی منطقه یا کارآفرینان کلبه های اکولوژیک تقبل شود. بطور کلی انتظارات اکوتوریسم را نمی توان به راحتی شناسایی وکمی کرد بخاطر این که اکوتوریسم ها نیاز ها و انگیزه های متنوعی دارند اگر چه بعضی اکوتوریسم ها به چادر رضایت میدهند ولی دسته ای از آنها با پرداخت وجهی، خواهان دریافت خدماتی مثل اتاق های سربسته با حمام شخصی ودیگر وسایل رفاهی هستند بنابراین لازم است که امکانات و زیرساخت ها، جوابگوی نیاز های واقعی و مورد انتظار اکوتوریست ها باشد. بهترین منبع برای الهام گرفتن برای مکان دهی، طراحی و یا حتی محدود کردن معمارانه زیرساخت های اکوتوریستی، طبیعت است. بعداز بازبینی ملاحظات متنوع جانمایی و استقرار زیر ساخت ها و بررسی های دقیق از مکان، طراحان ممکن است تصمیم بگیرند که زیر ساخت های پیشنهادی را اصلاح کنند و یا بدلیل حساسیت اکولوژیکی مکان و دیگر محدودیت ها، بطور کامل حذف کنندو یا نقطه مرکزی توسعه و یا سطوح توسعه را تغییر دهند.
طراحی پایدار زیر ساخت اجرای اکوتوریسم، نیازمند توسعه زیرساخت های متفاوت برای توریسم رسمی است بویژه اگر اقامت شبانه وخدمات تغذیه هم شامل آن شود. در ابتدا، بایستی طرح ریزی مکان بصورت دقیق، تکمیل شود و سپس کار طراحی ساختمان های واقعی و دیگر زیرساخت ها، شروع شود. درمکان های اکوتوریسمی برای طراحی بسیاری از زیرساخت ها از قبیل جاده های تفسیری، اردوگاه های زمینی، کلبه ها وسیستم های پشتیبانی همراه، به یک فرد معمار که در طراحی پروژه های اکوتوریسم، تبحر خاصی دارد، نیاز می باشدو همچنین در مناطق طبیعی، زیرساخت اکوتوریسم بایستی با محیط پیرامونش آمیخته شود یعنی به طورآشکار ازمنابع انرژی قابل قابل تجدید استفاده شود و پساب و پسماند حاصل، طوری مدیریت شود که به محیط اطراف کمترین آسیب را وارد سازد.
سازو کار های تولید درآمد حفاظت ازمنابع طبیعی، سودهای اقتصادی چندگانهای شامل هوای پاکیزه، آب تازه، بانک ژن، ذخیره کربن، حفاظت ساحل مانگرو، سواحل مرجانی تفرج و مواردی از این دست را فراهم میسازد. هرچند که این فوائد به صورت ارزش بازاری در نیامده است ولی مردم به صورت رایگان از آنها لذت میبرند. امروزه تقاضا برای منابع طبیعی درحال افزایش است و به دلیل توزیع نابرابر آن منابع، ممکن است منابع و خدماتی که آنها ارائه میکنندبه صورت فزایندهای درمعرض تهدید قرار گیرند.
با این توضیحات به این نتیجه خواهید رسید که اگر یک برنامه اکوتوریستی معینی وجود داشته باشد درآمدهای جمعآوری شده به صورت یک برنامه خودگران حداقل برای پوشش دادن بودجهها و هزینههای اساسی و اجرایی آن کافی باشددرحال حاضردرکشورهای پیشرفته، دولتهابااستفاده ازبرنامه های قانونی و پرداخت مبالغ دلخواه، یکسری محدودیتهایی را برای بازدید از مناطق حفاظت شده اعمال کردهاند. علیرغم حضور و رشد توریستها در مناطق حفاظت شده برای استفاده از فرصتهای تفرجی موجود، به ندرت بهاء یا ورودیه، مطالبه میشود و همچنین در پارک هم در قبال ارائه فرصتهای تفرجی برای عموم مردم یا بهاء کمی مطالبه میشود و یا اصلاً مطالبه نمیشود در نتیجه تقاضای دسترسی به مناطق حفاظت شده بیش از ظرفیت وحدتوانایی مدیران برای مدیریت آن مناطق است. نتایج بازدید بیش از حد، گاهی اوقات بصورت وحشتناک در بعضی مکان ها قابل مشاهده است در حالی که در سایر مکان ها، این نتایج، غیر محسوس تر است چراکه داده های پایه در خصوص سلامت اکوسیستم ها اغلب موجود نیست و یا مشکل و غیر ممکن است که ارزیابی کنیم که چگونه یک منطقه در طول زمان، توسط استفاده بیش از حد توریسم، مورد تخریب قرار گرفته است.
۲-۱۱-۳- سودهای کلیدی حفاظت حاصل ازاکوتوریسم در موارد زیر، تقسیم می شود:
