ب- زلف آباد^[۱]
محوطه تاریخی زلف آباد یا دلف آباد که در میان اهالی فراهان به‌عنوان خرابه‌ها یا شهر زیرزمینی زلف آباد شناخته می‌شود، به‌صورت محوطه‌ای وسیع در ۳ کیلومتری شمال شرق شهر فرمهین و دو طرف جاده آسفالته فرمهین به آشتیان و تفرش قرارگرفته، به‌گونه‌ای که جاده مذکور محوطه را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرده است. محوطه یادشده به‌صورت برآمدگی‌ها و تل‌هایی در موقعیت مذکور در میانه دشت فراهان در کنار امام‌زاده احمد بن علی (ع) که یادمانی از دوره ایلخانی است قرار دارد.
این شهر در نزهت‌القلوب به‌عنوان شهری بزرگ در سده هشتم در فراهان معرفی‌شده است. (مستوفی، ۱۳۸۱: ۱۱۲) در منابع قاجار به‌مراتب بیشتر از دیگر منابع به این محوطه به‌عنوان مکانی معمور پرداخته ‌شده است. در مرآت البلدان، در باب دلف‌آباد عراق (اراک) چنین آمده است: ابودلف عباسى در محال فراهان، شهرى بنا کرد مشتمل بر دومرتبۀ تحتانى و فوقانى، یعنى همچنان‌که در روى زمین عمارات و بیوتات و مساجد و خانات و اسواق و غیره بود، در زیرزمین نیز بعینه همین قسم شهرى ساخت که هرگاه دشمن رو نماید و این شهر را محاصره کند، اهل شهر در طبقۀ زیرین رفته از شر دشمن محفوظ باشند. این شهر موسوم به «دلف‌آباد» بود. (اعتماد السلطنه، ۱۳۶۷: ۲۷۴) (شکل ۱)
این شهر را از بناهای ابودلف عجلی بانی شهر کرج می‌دانند و گویند اسم آن محل در اصل دلف آباد بوده و از بانی خود نام و نسب برده است. آثار تاریخی و ارزشمندی که از این اراضی به‌دست‌آمده ثابت کرده که این ناحیه بیش از ابودلف ها منطقه مهمی بوده که دسته‌ای از مردمان صنعتگر متمدنی در آن سکنی داشته‌اند.
همچنین بر اساس شواهد باستان‌شناسی، اثری از شهر زیرزمینی در زلف آباد یافت نشده است و بنا به گفته باستان‌شناسان فقط حفره‌هایی برای پناه گرفتن مردم در هنگام حمله دشمن وجود داشته است. دیوارهای شهر نیز که در عمق زمین یافت شده به دلیل گذشت زمان بوده و در اصل فقط یک طبقه ساختمان وجود داشته است. همچنین در خصوص ارتباط دادن نام زلف آباد به ابودلف عباسی نیز قطعیتی وجود ندارد و بسیاری از محققین معتقدند نام آن از ابتدا زلف آباد بوده است، این احتمال زمانی تقویت می‌شود که مستوفی به‌عنوان قدیمی‌ترین منبع از این شهر به‌صورت زلف آباد یاد می‌کند. (مستوفی، ۱۳۸۱ : ۱۱۲) به همین جهت چنین برداشت می شود که نظریه دوم که بر اساس شواهد باستان شناسی است، معقول تر و صحیح تر باشد.

بر اساس مطالعات اولیه شکل‌گیری این محوطه در قالب یک شهر در دوره ایلخانی در سده هفتم و هشتم هجری قمری صحه گذاشته و توسعه آن در دوره‌های تیموری و صفویه و زوال آن را در دوره قاجار مفروض دانسته‌اند. (شراهی، ۱۳۸۵: ۱۱۶۹)
این شهر در سال ۱۲۳۰ ه.ق به دستور فتحعلی شاه قاجار و به‌فرماندهی عبدالله خان گرجی یوز باشی ویران و به آب بسته شد. علت آن را نیز شورش مردم زلف آباد دانسته‌اند که البته در خصوص علت آن در منابع قاجاریه سخنی به چشم نمی‌خورد. شاید علت آن ظلم و ستم مالیاتی والیان ناحیه مانند ایمانی خان حاکم فراهان به مردم منطقه بوده که باعث عصیان و نافرمانی مردم آنجا و حمله قشون دولتی شده است. ازآن‌پس مردم شهر به روستاهای اطراف کوچ کردند و این شهر تاریخی از رونق افتاد. (خاوری، ۱۳۸۱: ۴۱۲)
این شهر به‌احتمال دارای بخش‌های مختلف و طبقه‌بندی مشاغل بوده است، چراکه از آن ظروف متعدد سفالی لعاب‌دار و بدون لعاب و همچنین کاشی‌های منقش (شکل ۳) و ابزارهای فلزی و سکه‌های نقره مربوط به دوره غازان خان یا الجایتو ایلخانی به‌دست‌آمده است. (شراهی،۱۳۸۵ : ۱۱۸۱) (شکل ۴) در خصوص مذهب عمده این شهر نیز مستوفی به شیعه متعصب بودن آنان اشاره‌کرده است. (مستوفی، ۱۳۸۱ : ۱۱۲) ازآنجایی‌که مستوفی مورخی دقیق و ریزبین است، شاید در به کار بردن واژه متعصب هدفی داشته و آن بیان میزان اعتقادات مذهبی مردمان این منطقه بوده است؛ چراکه در ذکر برخی از شهرهای شیعی دیگر آن زمان از این لفظ استفاده نمی‌کند. پس چنین می‌توان نتیجه گرفت که تشیع در منطقه فراهان دارای ریشه‌ای طولانی و محکم است.
پ- ساروق
ساروق که امروزه از توابع شهرستان اراک است، درگذشته جزئی از فراهان محسوب می‌شده است. این روستا در ۶۵ کیلومتری اراک قرار دارد. در مورد این منطقه آمده است :«پایین‌تر از کرج ابو دلف در امتداد رودخانه کرج و در شمال شهر کرج، شهر ساروق در ولایت فراهان واقع است که یاقوت و حمدالله مستوفی ازان یادکرده و آن را از توابع همدان شمرده‌اند«و دیه ساروق دار الملک فراهان است و طهمورث ساخت. (مستوفی، ۱۳۸۱ : ۱۱۲)
ت- انجدان
انجدان یا انگدان نیز که در پاى یک سلسله کوه کم ارتفاع در سى و هفت کیلومترى شرق اراک (سلطان‌آباد پیشین) و در حدود همان مسافت از مغرب محلات، در ایران مرکزى، قرار دارد، یکى از روستاهاى مهم ناحیۀ مشکاباد، در دشت حاصلخیز فراهان است؛ امّا در قدیم جزو حوزۀ قم به حساب مى‌آمده و جزئی از فراهان بوده است. این واژه معرب انگدان پارسى است (وانکره/انکوژ و انغوزه) که نام صمغى معروف از گیاهان آن منطقه است. ازاین‌رو، احتمالاً در موقعى که امامان نزارى در آنجا ظهور کردند، مى‌بایست مکانى پرجمعیت‌تر بوده باشد. در حال حاضر، انجدان حدود هزار تن جمعیت دارد که شیعۀ اثنى عشرى و فارسى‌زبان هستند و بیشتر به میوه کاری اشتغال دارند. (دفتری،۱۳۸۶ : ۵۲۲) (شکل ۱)
هدف از بررسی این منطقه ، وجود عناصر اسماعیلی که یکی از فرق شیعه بودند و تاثیر ان بر تغییرات اندیشه سایر نواحی اطراف این منطقه است.
در تاریخ اسماعیلیان آمده است: دورۀ انجدان در تاریخ نزاریه بعد از الموت از قرن نهم/پانزدهم شروع مى‌شود. سى و دومین امام قاسم شاهیان، یعنى على شاه معروف به مستنصر باللّه دوّم، نخستین امام نزارى است که به‌طورقطع و یقین با انجدان ارتباط دارد. این محل تا اواخر قرن یازدهم/هفدهم مقر امامان قاسم شاهى باقى ماند. (دفتری،۱۳۸۶ : ۵۲۲)
ازجملۀ آثار کهن که ایوانف در  ١٩٣٧  میلادى در انجدان یافته است، مسجد قدیمى آن و سه مقبره است که گور چند تن از امامان نزارى و بستگان آنها را دربر دارد
مستنصر باللّه دوّم، در حدود سال  ٨۶٨  ه.ق  بر مسند امامت نشست و در  ٨٨۵ ه.ق  درگذشت. تاریخ اخیر بر روى صندوقى چوبى که بر سر قبر این امام گذاشته‌شده، حک‌شده است. مقبرۀ هشت‌ضلعی مستنصر بالله، که هنوز اهالى محل از او به نام شاه قلندر یاد مى‌کنند، قدیم‌ترین اثر معمارى نزاریه در انجدان است. بنا بر روایات نزارى، مستنصر در  ٨٨٠ ه.ق وفات یافته است؛ و این تاریخ با تاریخى که در مقبره‌اش، که در زمان امامت پسرش، عبد السّلام شاه، ساخته‌شده، آمده است توافق کامل دارد. امّا روایات شایع در میان پیروان فرقه، به غلط، مقر مستنصر بالله دوّم و چند امام پس از او را در شهربابک، در کرمان، قرار مى‌دهد. قبر عبد السّلام که مطابق روایات فرقه در  ٨٩٩  ه.ق درگذشت، یافت نشده است؛ امّا مقبرۀ پسر و جانشینش، عباس شاه، که وى نیز لقب مستنصر بالله داشت، در انجدان محفوظ مانده است. این امام، که سى و چهارمین امام از سلسلۀ امامان نزارى است، غریب میرزا هم خوانده مى‌شده است و هنوز هم انجدانیها که از هویت واقعى شخصیت‌های نزارى که در دهکدۀ آنها دفن شده‌اند آگاه نیستند، از او به‌عنوان شاه غریب یاد مى‌کنند. با در شمار آوردن خلیفه و امام فاطمى و نیاى خود وى، غریب میرزا درواقع، سومین امام اسماعیلى بود که لقب مستنصر بالله داشت. بنا بر گفته پیروان فرقه، وى در  ٩٠٢ ه.ق، پس از مدت کوتاهى امامت، درگذشت و این را تاریخى که بر روى صندوق چوبى ساخته‌شده براى گورشاه مستنصر بن شاه عبد السّلام کنده شده بوده است تأیید مى‌کند؛ تاریخ روى صندوق محرّم  ٩٠۴  ه.ق بوده است.
دورۀ انجدان، دورۀ تجدید حیات دعوت و فعالیت‌های ادبى نزاریان ایران است. این نوزایی نزاریه در دورۀ بعد از الموت یا، به عبارتى دقیق‌تر، این نوزایی نزاریه قاسم شاهی را باید به زمان سى‌ودومین امام قاسم‌شاهى، یعنى مستنصر بالله دوّم، باز برد. نزاریان هنوز در ایرانى که مذهب اهل سنّت بر آن غالب بود مجبور به تقیّه بودند و معتقدات خود را عمدتاً در جامۀ مبدل تصوّف عرضه مى‌داشتند. باوجود این، وضعیت سیاسى-دینى، در ایران به‌طور کلى، براى فعالیت نزاریان و جنبش‌های دیگر که عقاید شیعى در آنها نفوذ کرده بود، مساعدتر شده بود. در نتیجه، با ظهور امامان در حوالى نیمۀ قرن نهم/پانزدهم در انجدان، فعالیت‌های دعوت نزارى قاسم‌شاهى اینک مى‌توانست صورت علنى‌تر به خود گیرد و با شدت بیشترى دنبال شود. این تجدید حیات، به‌زودی باعث انتشار نهضت نزارى قاسم‌شاهى و تثبیت اقتدار امامان این شاخه بر جماعت‌های مختلف نزارى در مناطق دورافتاده شد. امّا تجدید حیات دورۀ انجدان، چنانکه ممکن است تصور شود، به یک‌بارگی صورت نگرفت، بلکه زمینۀ آن به‌تدریج از همان آغاز سقوط الموت، به‌ویژه پس از زوال سلسله ایلخانیان در نیمۀ اوّل قرن هشتم/چهاردهم، فراهم گردید. در نیمۀ قرن نهم/ پانزدهم، دست‌کم امامان نزاریۀ قاسم‌شاهى، مانند رهبران بعضى دیگر از فرق مذهبى، توانستند از فضاى دینى-سیاسى بهترى که در ایران پدید آمده بود؛ فضایى که از مشخصه‌هاى آن تفرّق سیاسى، اشاعۀ گرایش‌های شیعى، ابراز وفادارى به خاندان على (ع) به‌ویژه به‌وسیلۀ بعضى از طریقت‌ها یا فرقه‌هاى صوفیانه بود، حداکثر استفاده و بهره‌بردارى را بکنند. تلخیص از : (دفتری،۱۳۸۶ : ۵۲۲،۵۲۴)
ج- کرج
قدیمی‌ترین اشاره به نام کرج در تاریخ قم است که بیان می‌کند (منطقه کرج در قرن دوم محل زیستگاه تیره‏اى از عرب‌های مهاجر خزاعى به نام (بنى عجل) بود، این خاندان به نام در اوایل سده ۲ هجرى به سرزمین جبال کوچیدند و در میانه همدان و اصفهان و ساوه صاحب اقطاع شدند و ناحیه کرج را آبادان کردند و سرانجام امارت بلاد جبال را از طرف خلفاى بنى العباس به دست آورند. بنى عجل از دشمنان امویان به شمار مى‏رفتند و در جنگ علیه آنان به حمایت از ابومسلم خراسانى برخاسته و پس از پیروزى عباسیان از موقعیت مهمى برخوردار شدند و نواحى جبل به تیول آنان درآمد. (قمی،۱۳۸۵ : ۴۷) این منطقه به ایغارین نیز معروف است. (ایغاران- با غین نقطه‏دار. به وزن تثنیت. نام چند دیه از چند خوره است که به اقطاع عیسی و معقل دو پسر ابو دلف عجلى (ره) داده شد؛ و از آن رو «ایغاران» [دو ایغار- دو اقطاع‏] نامیده شد که به اقطاع دو مرد یادشده بود و آنها «کرج» و «برج» نام دارند. (حموی،۱۳۸۳ : ۱/۳۷۱) ایغار زمین یا آبادى بود که خلیفگان، بیرون از قانون کلی خراج، در برابر مالى یا جانی در اختیار کسى مى‏نهادند. کارگزاران دولت، درعین‌حال که مسئول امنیت همگانى آن ایغار بودند، حق کنترل یا مطالبه خراج منطقه‏اى از آن را نداشتند. (لمبتون، ۱۳۸۰ : ۷۹)
در کتاب تاریخ گزیده در خصوص حاکمان منطقه کرج آمده، اصلشان از نسل ابو دلف عجلى است که به‌فرمان هارون‌الرشید به عجم آمد و شهر کرج بساخت و آنجا ساکن شد.) (مستوفی، ۱۳۶۴ :۸۱۰) ابو دلف، قاسم بن عیسى عجلى (متوفاى ۲۲۶ ق)، از فرماندهان و امراى لشکر و دولت‌مردان شجاع و کاردان عباسیان، در دوره هارون و معتصم بود، که در جنگ با بابک خرم‌دین و دیلمیان پیروزی‌های فراوانى کسب نمود، ازاین‌رو امارت و فرمانروایى بلاد جبل بدو سپرده شد و او و فرزندانش و نوادگان او به مدت یک صد سال تمام (از ۱۸۵ تا ۲۸۵ ق) بر نواحى غرب و مرکز ایران حکم راندند و گاهى همدان و گاهى اصفهان را مرکز حکومت خود کردند و شهر کرج (امروزه باقیمانده آن روستایى است به نام کره رود در حومه شهر اراک) را ابو دلف آبادان کرد و بدو هم منسوب است. ذهبى (ذهبى،۱۳۶۹ :۱۰/ ۵۶۴) آورده است: (و فی ذریته امراء و علماء) که یکى از آنان احمد بن عبدالعزیز است، که نواده اوست. طبرى در تاریخ خود درباره حوادث دوره او سخن گفته است.
الکامل در ذیل وقایع سال ۲۲۵ بیان می‌کند (ابو دلف عجلى که نام او قاسم بن عیسى بود وفات یافت‏) (ابن اثیر،۱۳۷۱: ۱۷/ ۱۵۷) و در همان جا به شیعه بودن این خاندان که در اطراف اراک امروزی بوده‌اند اشاره‌شده است. در این دوره حکومت این مناطق بر عهده دلف ابن عبدالعزیز والی اصفهان بود (تتوی،۱۳۸۲ : ۱۶۲۵) همچنین آمده است که ابومسلم خراسانی نیز در نزد این خانواده رشد کرد و بزرگ شد. (ابن اثیر،۱۳۷۱ : ۱۴/۱۶۰)
در ماه رجب سال ۲۵۳ ه.ق معتز بلاد جبل را به موسی بن بغاى کبیر واگذار کرد و او نیز مفلح را از طرف خود به آن سرزمین فرستاد. چون نزدیک همدان رسید عبدالعزیز بن ابى دلف با عده بیست هزار از اوباش و جنگجویان متفرقه به مقابله او پرداخت جنگ واقع شد و اتباع عبدالعزیز گریختند و بسیارى از اتباع او کشته شدند.
در ماه رمضان همان سال باز مفلح سوى کرج لشکرکشید و این بار نیز عبدالعزیز لشکرى فرستاد که عده آن بالغ بر چهار هزار بود. در این نبرد مفلح پیروز شد و عبدالعزیز خود به قلعه «زر» پناه برد و مفلح وارد کرج شد. (ابن اثیر، ۱۳۷۱: ۱۸/۴۴)
در کتاب ظفرنامه در این خصوص آمده است:
به رسم یزک لشکرى جنگجو به پیکار عجلى فرستاد او
از آن قوم عجلى گریزنده گشت به شهر کرج رفت از طرف دشت‏
بر آن ملک موسى شده کامران به پیکار داعىّ حق شد روان
(مستوفی،۱۳۸۰: ۳/۲۰۶)
در سال ۲۶۶ ه.ق عمرولیث صفاری که بر مناطق مختلفی مسلط شده بود حکومت اصفهان و نواحی اطراف آن ازجمله کرج را به احمد بن عبدالعزیز بن ابی دلف سپرد تا از طرف او بر این مناطق حکومت کند.
سپه کرد و آمد سوى ملک رى بر آن ملک پیروزگر گشت وى‏
گزین احمد عجلى نامور به شهر کرج یافت از وى خبر
برفت و به مردى از او جنگ جست از او گشت گیتى به پیکار سست‏
(مستوفی،۱۳۸۰: ۳/۲۱۸)
در سال بعد میان احمد و کیغلغ ترک فرمانده خلیفه در نزدیکی همدان جنگی روی داد که در ابتدا احمد شکست خورد ولی مجدداً حمله کرده و فرمانده خلیفه را شکست داد. (ابن کثیر، ۱۳۷۱: ۱۸/۲۰۵) در تمام این دوره بر اساس منابع احمد مالیات خود را به حکومت صفاریان می‌داد و از آنان تبعیت می‌کرد. (ابن اثیر، ۱۳۷۱: ۱۸ / ۲۱۳)
پس‌ازآن در حوادث سال ۲۷۱ ه.ق به مشارکت احمد در جنگ با عمرو لیث و به حمایت از خلیفه معتمد اشاره‌شده که باعث شکست عمرو می‌شود. (ابن اثیر،۱۳۷۱ : ۱۸ / ۲۵۷)
در دوره حکومتی احمد فردی به نام محمد بن موسی بن محمد بن علی الرضا (ع) از فرزندان امام جواد (ع) که اولین فرد از سادات رضائیه است پیش از مهاجرت به قم مدتی را نزد احمد آمده است که «احمد وی را اعزاز و اکرام کرد و خلعت‌ها و مرکب‌ها بخشید و وظیفه سالیانه معیّن کرد.» (قمی،۱۳۸۵ : ۵۸۰) او همچنین محمد بن حسین جورانی از نوادگان امام صادق (ع) را مدتی نزد خود نگه‌داشته و به او مقام فرماندهی قسمتی از سپاه خود را داده بود (قمی،۱۳۸۵ :۶۰۶) که از این اقدامات نیز شیعه بودن او استنباط می‌شود.
پس از خلافت معتمد و در زمان معتضد نیز حکومت مناطق اصفهان همچنان بر عهده احمد ماند و او به دستور خلیفه با رافع جنگ کرد، ولی سال بعد از دنیا رفت تا اینکه پس از مدتی معتضد عباسی حکومت نواحی کرج، نهاوند و اصفهان را به عمر بن عبدالعزیز بن ابی دلف سپرد. او نیز از امراء مشهور شیعه است. (تتوی،۱۳۸۲ : ۱۶۶۳) از این پس دیگر نام زیادی از منطقه کرج نیست و احتمالاً در این دوره حاکم آنجا فردی علی بن محمد بوده که از فرزندان قاسم کرجی است و همراه برادرش جعفر در اواخر قرن ۳ و اوایل قرن ۴ ه.ق حاکم منطقه بوده است.
اسفار بن شیرویه که از جانب سامانیان به حکومت طبرستان رسیده بود، در سال ۳۱۵ ه.ق به ناحیه قم و کرج حمله کرد و با تصرف این مناطق خود را تابع سامانیان خواند. (ابن اثیر،۱۳۷۱ : ۱۹ / ۲۲۳) پس از این اقدام اسفار، ابوعلی محتاج در سال ۳۱۹ ه.ق به منطقه ری و کرج و فراهان تا همدان حمله کرده و از آنها خراج گرفت. (ابن اثیر،۱۳۷۱ : ۲۰ / ۱۰۸) سپس با مرگ اسفار و قدرت گیری مرداویج زیاری، او حکومت کرج را در سال ۳۲۰ ه.ق به علی بویه ای داد. (ابن مسکویه، ۱۳۷۶: ۵ / ۳۷۳) و این آغازی برای ظهور قدرت جدید آل‌بویه شد. از این پس منطقه کرج که شامل فراهان نیز می‌شد به تصرف آل‌بویه درآمد. در دوره اقامت علی بن بویه در کرج که او مشغول جمع‌ آوری نیرو و تدارک سپاه بود، گزارشی از ورود دسته‌ای از خرم‌دینان به نزد او آمده است که قبلاً بخش‌هایی از منطقه را در دست داشتند و احتمال وجود شورشیان خرم‌دین در این منطقه را تقویت می‌کند. (ابن مسکویه، ۱۳۷۶: ‏۵ / ۳۷۵)
گزارش روشنی از این منطقه در دوره غزنویان نیست ولی می‌توان فهمید که با روی کار آمدن سلطان محمود غزنوی که به شدت مخالف معتزلیان بود، مردم این منطقه نیز سرکوب‌شده‌اند. در دوره سلجوقیان نیز اشاراتی به منطقه شده است که عمدتاً برخوردهای نظامی را که در منطقه واقع‌شده روایت می‌کند. در دوره‌ای که منطقه در دست حکومت دیالمه کاکویه بود ترکمانان غز به منطقه فراهان حمله کرده و آن را غارت کردند. (ابن اثیر،۱۳۷۱: ۲۲ /۹۷) همچنین در نیمه قرن پنجم هجری در منطقه کرج بین ملکشاه سلجوقی و قاورد جنگی روی داد که به پیروزی ملکشاه پایان یافت (نیشابورى،۱۳۳۲: ۳۰) همچنین در روایتی به زندانی شدن ابن‌سینا در قلعه فرّزین‏ فراهان اشاره‌شده است که او پس از وزارت شمس الدوله بویه ای وزارت پسرش اسماء الدوله را در حکومت همدان نپذیرفت و چندی بعد به او اتهام بستند که با فرمانروای اصفهان مکاتبه دارد و به همین دلیل به زندان گرفتار آمد ۴ ماه در زندان بسر برد و در زندان ۳ کتاب به رشته تحریر درآورد. (نسوی،۱۳۸۴ : ۳۴۰) عده‌ای محل آن زندان را در روستای فردغان امروزی در فراهان می‌دانند.
در سال ۵۵۶ ه.ق در دوره سلجوقیان با دیگر در دوره ارسلان شاه بن طغرل سلجوقی بین اتابک شمس‌الدین ایلدگز با قتلغ اینانج در منطقه فراهان جنگی رخ داده است. (حسینی،۱۳۸۰ :۱۷۲)
در دوره سلطان سنجر سلجوقی فردی به نام عزالملک مجدالدین که وزارت سلطان را داشت، با فردی به نام اثیر ابونصر رقابت‌هایی دارد. نام او به همراه نام دستکان که احتمالاً روستای دستجان امروزی فراهان باشد، آمده است. (قمی،۱۳۶۳ : ۱۱۳) در خصوص این فرد اطلاعات بیشتری نیست مثلاً در خصوص مذهب او سخنی به میان نیامده است. ولی ممکن است به دلیل مذهب ابونصر وزیر با او رقابت می‌کرده است.
در دوره خوارزمشاهیان چنان‌که از متن کتاب تاریخ بناکتی می‌آید کرج جزء حکومت عباسیان بوده است. (بناکتی،۱۳۴۸ :۲۰۶) همچنین نام این منطقه در حادثه جنگ بین مویدالدین و قتلق اینانج در دربند کرج، آمده است این دو فرد در زمان تکش بر ضد حکومت خوارزم شاهیان باهم متحد بودند ولی با بروز اختلاف، میانشان جنگ شد. این حادثه در سال ۵۹۱ ه.ق روی داد. (تتوی،۱۳۸۲ : ۳۴۹۰) مهم‌ترین اتفاق قرن هفتم هجری در فراهان تاج‌گذاری اباقاخان است. این خان پس از پدرش هلاکو به حکومت ایلخانان رسید. پس از وفات هولاکو زوجۀ عیسوی او دوقوز خاتون پس از مشورت با وارتان جاثلیق ارمنى پسر خود ابقا یا اباقا را که در این تاریخ حکومت خراسان و مازندران داشت به جانشینى هولاکو نامزد کرد و قاصدى به عجله نزد اباقا که در ارّان به گذراندن ایام زمستان مشغول بود فرستاد و او را به اردوی مغول در جغاتو خواست. مراسم جلوس بر ساحل چغان ناوور (دریاچه سفید)، تواله کنونى در ناحیه فراهان واقع در شمال سلطان‏آباد (اراک) برگزار شد. او در تاریخ جمعه ۱۳ رمضان سال ۶۶۳ ه.ق تاج‌گذاری کرد. (کاشانی،۱۴۱۴ قمری:۲۴۴ و تتوی،۱۳۸۲ : ۴۰۲۹) در دوره حکومتی غازان خان نیز سوکا نامی در این منطقه که مغولان به آن ترکان موران می‌گفتند شورش کرد و در خرقان ساوه توسط امیر نوروز سرکوب شد. (همدانی،۱۳۵۸ : ۹۸) در دوران زوال ایلخانان که چوپانیان در حال افزایش قلمرو خود بودند، سال ۷۳۶ ه.ق، گذارشی از حمله حسن خواجه فرزند دمرطاش چوپان به منطقه فرغان (فراهان) و گرفتن آن آمده است که قلمرو خود را از تبریز تا همدان و قم نیز گسترش داده بود. (ابن‌بطوطه،۱۳۷۶: ۱ / ۲۸۱)
نام منطقه بار دیگر در زمان تیموریان آمده است. در این دوره از تاریخ ایران، مردم ایران شاهد هجوم‌های متعدد سپاه تیمور به داخل ایران هستند. در اولین یورش که به یورش سه ساله مشهور است، منطقه فراهان و چرّا توسط تیمور در سال ۷۹۰ ه.ق فتح شد و اداره آن را به فرزندش عمرشیخ سپرد. (حافظ ابرو،۱۳۸۰: ۲/ ۷۱۷) قبل از این حمله اداره این نواحی بر عهده اسفندیار نامی بوده است. (شامى،۱۳۶۳ :۱۳۰) در سال ۷۹۵ نیز هنگامی که امیر تیمور از اصفهان و از راه فراهان به همدان می‌رفت در دشت فراهان به شکار پرداخته و گروهی از ملاحده (اسماعیلیان) انگدان (انجدان) را نیز سرکوب کرده است. «در میان به قریه انگدان نزول فرمود و مردم آنجا که فرقه‏اى از ملاحده بودند، یاغى شده در نقب‏ها تحصن جستند. امر جهان مطاع صدور یافت تا عساکر گردون مآثر از بلندى جوى بریده، از بسى راه، آب آوردند و در آن نقب‏ها انداختند. تمام آن خاکساران بادپیماى از ممرّ آب به آتش دوزخ پیوستند و اموال و اسباب ایشان به باد تاراج بررفت‏.» (یزدی،۱۳۸۷: ۱/ ۷۲۲) این روستا از دوره مغول محل اجتماع اسماعیلیان بوده است که شرح آن خواهد آمد. در زمان حکومت شاهرخ تیموری نیز هنگامی که او از این منطقه می گذشته با مقاومت مردم روستای میقان که در قلعه‌ای با همین نام بوده‌اند رو به رو می‌شود. این شورش که شاید به دلیل فشارهای مالیاتی ناشی از عبور سپاه از منطقه بوده، توسط حسن صوفی و امیر الیاس فرماندهان شاهرخ سرکوب می‌شود. (سمرقندی،۱۳۸۳: ۳/۱۹۰) همزمان با روی کار آمدن صفویان از این منطقه به‌عنوان شکارگاه در دوره شاه اسماعیل و شاه طهماسب یادشده است. (تتوی،۱۳۸۲ : ۵۵۱۲)
۱/۳- وضعیت اجتماعی
الف- بافت قومی و نژادی و زبانی
در خصوص نژادهای مختلف ایران عموماً زیاد نمی‌توان به جزئیات پرداخت چراکه بارها در زمان‌های گذشته ترکیب نژادی صورت گرفته است. منطقه فراهان در دوره باستان در محدوده مادها بوده ولی از اقوام بومی منطقه پیش از آنها شواهدی در دست نیست.
در دوره ورود اسلام به ایران فراهان از مناطقی است که نخستین بار اعراب اشعری از آن عبور می‌کنند و به سمت قم می روند و بعداً نیز آنان در فراهان صاحب ملک و زمین می‌شوند که احتمالاً اولین بار در این دوره اعراب وارد منطقه شده‌اند. پس از تشکیل حکومت‌هایی با نژاد ترک در ایران و ورود قبایل ترک به داخل ایران، این منطقه نیز از آنان خالی نبوده و محل اقامت ترکان می‌شود. در این دوره دو گروه ترک و خلج به منطقه وارد می‌شوند. البته امروزه نیز در فراهان این اقوام فراوان‌اند.
اقوام خلج، در زمان غزنویان علیه سلطان مسعود غزنوی قیام کردند و در پیروزی سلجوقیان بسیار تأثیرگذار بودند، سرانجام نیز همراه سلجوقیان به عراق عجم آمده و ابتدا در خرقان ساوه ساکن شداند و احتمالاً از آنجا به مناطق فراهان و خلجستان آشتیان نیز واردشده‌اند. خلج‌ها در زمان هجوم چنگیز خان مغول به همراه خوارزمشاهیان، از سمرقند دفاع کردند و به اتفاق ترکمانان سپاهی به‌فرماندهی «سیف الدین اغراق ملک» جهت حمایت از سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه تشکیل داده و در جنگ پروان، مغولان را سخت شکست دادند. (جمراسی،۱۳۸۵ : ۵)
به‌صورت کلی در فراهان دو زبان وجود داشته، بومیان و مردم اصیل منطقه که به زبان فارسی و گویش فراهانی تکلم می‌کردند و اقوام مهاجر ترک که به دو گویش ترکی و خلجی سخن می‌گفتند.

کیفیت: چگونگی یک پدیده است که تاثیر عاطفی و عقلانی خواصی بر انسان می گذارد و خاصیت ها و ویژگیهای اصلی یک چیز را بیان می کند کیفیت نقش بسیار اساسی در تعیین و تمایز یک چیز از چیزهای دیگر دارد و شامل کیفیت ظاهری، عملکردی و زیبایی شناختی می شود (کوکبی،پورجعفر وتقوایی،۱۳۸۴، صص ۷-۶ )
مفهوم کیفیت زندگی از دو عنصر اصلی تشکیل شده است این فکر که مردم برای زندگی به چیزی بیش از نان و آب نیاز دارند و این فکر که آنچه به زندگی معنا می دهد در عین حال در جمع ریشه دارد در شادمانی بشری، فعالیت خلاق و حس اجتماعی بودن دست کم به همان اندازه استاندارد مادی زندگی و شاید بیش از آن اهمیت دارد ( پیتی ۱۹۹۸،به نقل از فیشلر ،ترجمه تقی زاده مطلق،۱۳۸۱،ص ۲۳ )

کیفیت زندگی با اینکه توجه به آن قدمت بلندی دارد لیکن به دلیل ماهیت پویا و خصلت سازه ای آن از ابهام و پیچیدگی خاصی برخوردار است از یکسو کیفیت زندگی به عنوان پنداشتی از گذران زندگی فرد مطرح می شود و از بعدی موقعیت هایی نظیر محیط پیرامونی و یا فرهنگ در یک جامعه معین را نیز شامل می شود ( صادقی،۱۳۸۹،ص ۱۱)
مفاهیم استاندارد زندگی و کیفیت زندگی تلاش مداوم ما را برای ارائه واقعیت بشری بر حسب شرایط عینی و عقلایی کردن تصمیم گیری جمعی نشان می دهد اما عبور از یکی به دیگری بیانگر تغییر در گفتمان عمومی از بهداشت فردی به بهداشت جمعی و حتی بهداشت جهانی است کیفیت زندگی برای جامعه فراصنعتی و چند فرهنگی ما همان اهمیتی را دارد که استاندارد زندگی برای جامعه صنعتی و همرنگ ساز گذشته داشت عبارت کوتاهی که برای نشان دادن درک مردم از آنچه برای یک زندگی شایسته لازم است، بکار می رود از آنجا که درک جمعی ما از ارزش بشری هم در قلمرو سیاسی و هم اقتصادی تغییر یافته است ارائه اهداف و درمانها از طرف ما نیز دگرگون شده است ( فیشلر،ترجمه تقی زاده مطلق،۱۳۸۱،ص ۲۵)
به لحاظ مفهومی کاربرد این سازه را در شش حوزه مطرح نموده اند که در جدول زیر به همراه عناصر مربوط به هر کدام آورده شده است ( غفاری و امیدی،۱۳۸۷،ص ۱۲)
جدول ۲-۱: کیفیت زندگی از جنبه های مختلف

عبارت کیفیت زندگی دوره های تاریخی زیادی را پشت سر گذاشته است و تغییرات مختلفی در مورد آن صورت گرفته است این عبارت علایق شخصی، تجارب، احساسات، دیدگاه ها و عقاید راجع به ابعاد فلسفی، فرهنگی، معنوی، روانشناسی، مالی و … زندگی روزمره را شامل می شود (براری،۱۳۹۱)
در ابتدا مفهوم کیفیت زندگی در مقابل رویکرد صرف اقتصادی به توسعه شکل گرفت از دهه ۱۹۶۰میلادی بیشتر کشورهای پیشرفته صنعتی از لحاظ مباحث کیفیت زندگی با چالش ها و مسائل بسیاری روبرو شدند به رغم اینکه کالاها، فراورده ها و تسهیلات زندگی مادی به وفور در جامعه تولید و فراهم شده بود اما جامعه انسانی از لحاظ جنبه های بوم شناسی، روانشناسی و جامعه شناسی با مسائل بزرگی روبرو بود، آلودگی های زیست محیطی، آسیب های اجتماعی، نابرابری فرصت های زندگی، حاشیه شدن گروه های اجتماعی که امروزه به عنوان طرد و محرومیت اجتماعی شناخته می شود بویژه گروه های مهاجر، تحرکات نزولی درون شهری بر اثر فقر و ریسکهای متعدد اجتماعی فزونی گرفت از این رو بسیاری از کارشناسان وصاحب نظران مسائل توسعه در رشته های مختلف به نقد و ارزیابی هدف های رشد و توسعه اقتصادی در کشورهای پیشرفته و صنعتی پرداختند و بر اولویت هدف های اجتماعی توسعه و کیفیت خدمات و کالا و مناسب بودن آنها با نیازها و شرایط زندگی مردم تاکید ورزیدند ( حاج یوسفی، به نقل از حسن زاده،۱۳۸۷)
در قرن حاضر حفظ زندگی به شکل معمول مطلوب نبوده بلکه ارتقاء کیفیت زندگی در زمینه های متعدد تلاش اساسی جوامع تلقی می شود داشتن کیفیت زندگی مطلوب همواره آرزوی بشر بوده و هست در ابتدای این آرزو به بهبود وضعیت های ظاهری افراد از قبیل میزان درآمد، تحصیلات، سلامتی جسمی و مسکن محدود بود ولی اکنون به طیف های وسیعی از جمله متغیر های کیفی و ذهنی توجه می شود اگر بپذیریم که مهمترین محور توسعه، انسان و نیروی انسانی است و اگر بپذیریم که توجه مقوله کیفیت زندگی افراد یکی از مهمترین راه های رسیدن به توسعه پایدار است به راحتی می پذیریم که باید کلیه عواملی که انسان را در این راه و برای رسیدن به این هدف دچار مشکل می کند و یا با مانع روبرو می کند برطرف کنیم (نظری و مختاری،۱۳۸۹)
کاربرد اندازه گیری کیفیت زندگی:
پزشکی: این ابزار در کنار سایر اقدامات تعیین کننده می تواند اطلاعات با ارزشی در مورد مواردی که روی فرد بیشترین اثر را دارند فراهم نموده و در یافتن بهترین انتخاب در مراقبت بیمار مفید باشد.
بهبود روابط پزشک – بیمار : با افزایش درک پزشک از اثرات بیماری در زندگی بیمار، روابط پزشک و بیمار بهتر شده و بیمار نیز خدمات پزشکی را موثرتر احساس می کند.
تعیین کارایی درمانهای مختلف: جهت ارزیابی درمانهای مختلف می توان از این ابزار جهت سنجش کیفیت زندگی به عنوان یک پیامد استفاده کرد.
ارزیابی خدمات بهداشتی: در مورد کفایت و کیفیت خدمات پزشکی، اولویت های بیمار قطعاً مهم هستند که این ابزار، مکمل با ارزشی جهت این ارزیابی فراهم می کند.
تحقیقات: این ابزار بوسیله تعیین اثرات بیماری در تمام وجوه بیمار بصیرت جدیدی در مورد سیر طبیعی بیمار ایجاد می کند.
سیاست گذاری: در تعیین اثرا سیاستهای جدید بر کیفیت زندگی افراد می توان از این ابزار سود جست، سیاستگذاران با در نظر گرفتن این پیامد، می توانند تخصیص منابع محدود را با بینش وسیع تری انجام دهند (رحمتی )
آدمی از تولد تا مرگ در پی رسیدن به یک آرامش نسبی در تمامی عرصه های زندگی است و تمامی تلاشهایش در راستای تحقق این هدف است. هیچ اجتماع، شهر و یا کشوری ساخته نشده مگر برا بهبود وضعیت معیشتی و زندگی مردم. بنابراین باید تمامی اقدامات و تصمیمات در راستای تحقق این هدف باشد. برای اینکه بتوان یک زندگی مطلوب را برای مردم ایجاد کرد باید مولفه های و شاخص های مربوط به کیفیت زندگی را شناخت و برای تحقق آنها چاره اندیشی کرد.
۲-۲-۳- شاخص های کیفیت زندگی
طراحی و تدوین شاخص های کیفیت زندگی یکی از راه های عملیاتی کردن مفهوم کیفیت زندگی است در سه دهه گذشته برای اندازه گیری کیفیت زندگی در مناطق مختلف دنیا تلاشهای زیادی صورت گرفته است بسیاری از محققان برای ارزیابی کیفیت زندگی نیاز به هر دو دسته از شاخص های عینی و ذهنی را یادآور شده اند ( رضوانی و منصوریان،۱۳۸۶،ص ۶ )
معرف های بعد ذهنی از شاخص های کیفیت زندگی: ایجاد و گسترش نهاد های محلی جدید، تقویت نهادهای محلی موجود، احساس امنیت فردی، امید به آینده، توانایی تامین نیازهای اساسی خانوار، رضایت از زندگی، احساس تعلق به اجتماع، تمایل به ماندن در روستا، رضایت از موقعیت اجتماعی و …
معرف های بعد عینی از شاخص های کیفیت زندگی: رضایت از مراکز بهداشتی، جمع آوری و دفع آب های سطحی، کیفیت بهداشت شبکه معابر، کیفیت مسیر عابر پیاده، تفاوت و پاکیزگی شهر یا روستا، کیفیت آب آشامیدنی و … ( ازکیا و رضوانی، به نقل از فراهانی و همکاران، ص۷۱)

F₂

شکل۳-۱-نقاط بهینه موضعی

تعریف ۳-۳- نقاط بهینه سراسری^[۱۱۸]

برداری مانند  بصورت سراسری بهینه در نظر گرفته می شود هرگاه در کل فضای جواب نتوان بردار دیگری مانند  پیدا نمود، بطوریکه این بردار بتواند بر بردار  غلبه کند. در این حالت بردار  را بصورت سراسری جواب غیرمغلوب یا پارتو می نامند.
با توجه به مفهوم ارتباط غالب، می توان فضای جواب را به چهار قسمت زیر تقسیم بندی نمود.

F₁
F₂
ناحیه عدم تفاوت
ناحیه مغلوب شدن
ناحیه غالب شدن
ناحیه عدم تفاوت
شکل ۳-۲- رابطه فضای جواب و ارتباط غالب

تعریف ۳-۴-مرز بهینه^[۱۱۹]

مجموعه نقاط بهینه سراسری یا پارتو، تشکیل مرزی را می دهند که به آن مرز بهینه گفته می شود. هدف اصلی رویکرد بهینه­سازی چند معیاره، دسترسی هر چه بیشتر به نقاط ( جوابهای ) بهینه سراسری یا پارتو می باشد.

۳-۴- جمع بندی

در این فصل مدل ریاضی مسئله مورد بررسی به همراه فرضیات، پارامترها، متغیرها و محدودیتها ارائه گردید. مدل طراحی شده دارای سه هدف کمینه سازی حداکثر زمان تکمیل سفارش، کمینه سازی هزینه های حمل و نقل و هزینه استفاده از وسائل نقلیه و در نهایت کمینه سازی جریمه های دیرکرد و زودکرد سفارشات می باشد. مدلی که در این پایان نامه بررسی می شود، یک مدل بسیار جامع است. با توجه به چند هدفه بودن مدل، استفاده از روش های کلاسیک بهینه سازی جهت دستیابی به جواب های بهینه سراسری یا موضعی، امری غیرممکن است. بنابراین برای حل این مسأله از روش هایی موسوم به بهینه سازی چند معیاره استفاده می گردد. از طرفی این مسأله از پیچیدگی زمان محاسباتی برخوردار بوده و به عبارتی در گروه مسایل سخت دسته بندی می شود، به همین دلیل در پایان فصل به شرح روش های حل مسائل بهینه سازی چند معیاره پرداخته شده است.

فصل چهارم

ساختار الگوریتم حل و نتایج محاسباتی

مقدمه

در این تحقیق، جهت حل مدل ریاضی چند هدفه ارائه شده، الگوریتم کلونی زنبور عسل بر پایه آرشیو پارتو پیشنهاد شده است. همچنین جهت اثبات کارایی الگوریتم کلونی زنبور، چندین مسئله آزمایشی طراحی گردیده و مسائل انتخابی توسط دو الگوریتم کلونی زنبور عسل و الگوریتم ژنتیک حل گردیده و نتایج حل مسائل توسط دو الگوریتم، با بهره گرفتن از سه شاخص کیفیت، پراکندگی و یکنواختی با یکدیگر مقایسه می شوند.
در این فصل از تحقیق، ابتدا ساختار پیشنهادی الگوریتم کلونی زنبور عسل به همراه جزئیات شرح داده شده است و سپس به شرح نتایج محاسباتی پرداخته شده است.

۴-۱- الگوریتم بهینه سازی کلونی زنبورها

الگوریتم های گروهی در حل مسایل بهینه سازی چند متغیره بسیار کارآمد هستند . الگوریتم زنبور، ارائه شده توسط فام و همکارانش در سال ۲۰۰۵ [۱۰۴] الگوریتم گروهی نوظهوری است که از رفتار جستجوی غذای زنبور عسل تقلید میکند. در این پایان نامه الگوریتم زنبور برای بهینه سازی مقدار هزینه کل در یک شبکه زنجیره تامین حلقه بسته به کار گرفته می شود. این امر مستلزم بهینه سازی توابع چند متغیره است. در ادامه، ابتدا به رفتار زنبورها در طبیعت اشاره می شود و سپس الگوریتم زنبور شرح داده می شود. کلونی زنبور جستجوی غذا را با فرستادن زنبورهای دیده بان به منظور جستجوی تصادفی منابع غذای امیدبخش آغاز می کند. کلونی برای بهره برداری از منابع غذایی می تواند تا مسافت های طولانی ۱۴) کیلو متر)و همزمان در جهت های مختلف پرواز کنند، با این ترتیب بهره برداری از تعداد زیادی منبع غذا تضمین میشود [۱۰۵,۱۰۶] .طی فرایند جستجوی غذا همواره تعدادی از زنبورهای کلونی به عنوان زنبور دیده بان در نظر گرفته می شوند [۱۰۶] اگر کیفیت شهد جمع آوری شده از یک منبع غذا از آستانه معیاری بالاتر باشد، زنبور دیده بان آن را در کندو ذخیره می کند و آن منبع غذا را در رقص قرقر ه ای تبلیغ می نماید [۱۰۴] . رقص قرقر ه ای برای ارتباطات کلونی حیاتی است و تمام اطلاعات لازم از بیرون کندو را شامل می شود [۱۰۵,۱۰۶] . زنبورهای کندو منابع غذا را با توجه به اطلاعات به دست آمده از رقص های قرقره ای در مورد کیفیت آنها انتخاب می کنند . بنابراین، زنبورهای بیشتری منابع غذای امیدبخش را بازدید می کنند [۱۰۵,۱۰۶] . این امر به فرایند جستجوی غذای کارآمد منجر می گردد . اعزام زنبورهای بیشتر به یک منبع غذای امیدبخش تا زمانی که برازش آن منبع غذا از آستانه ی معیاری بالاتر باشد ، ادامه می یابد.

۴-۲- فلوچارت الگوریتم کلونی زنبور عسل

همانطور که گفته شد، جهت حل مدل ریاضی ارائه شده، الگوریتم کلونی زنبور عسل بر پایه آرشیو پارتو پیشنهاد گردیده است. فلوچارت این الگوریتم در زیر نشان داده شده است.

شکل ۴-۱- فلوچارت الگوریتم کلونی زنبور عسل

۴-۲-۱- نحوه نمایش جواب

در تمام الگوریتم های فراابتکاری، بدلیل نیاز به حل شدنی در شروع کار، لازم است حل شدنی را بر طبق ساختار مشخصی ذخیره کنیم که به این ساختار، نحوه نمایش جواب می گویند. در این پایان نامه برای نمایش هر جواب از ماتریس استفاده می شود. هر جواب شامل ۴ ماتریس است که این ماتریسها مطابق با خروجی
­های مدل طراحی می شوند. بعنوان مثال برای متغیر x_is یک ماتریس دو بعدی با ابعاد n*pl است. یا برای متغیر x_if یک ماتریس ۲ بعدی با ابعاد n*dc تعریف می شود. به همین صورت برای z_kibj یک ماتریس ۴ بعدی و برای y_iwj نیز یک ماتریس سه بعدی تعریف شده است.

۴-۲-۲- نحوه تولید جوابهای اولیه^[۱۲۰]

بیشتر روش های فراابتکاری تکاملی از یک رویکرد تصادفی برای تولید جوابهای اولیه استفاده می کنند. اما از آنجا که کیفیت جوابهای نهایی بدست آمده از این روشها بستگی مستقیم به کیفیت جوابهای اولیه تولید شده دارد، در این پایان نامه، از یک روش جستجوی ممنوع نخبه گرا^[۱۲۱] برای تولید جوابهای آغازین استفاده می شود. هدف اصلی بکارگیری این روش، تولید جوابهای اولیه ای است که از نقطه نظر کیفیت^[۱۲۲] جواب و پراکندگی^[۱۲۳]، از سطح مطلوبیت مناسبی برخوردار باشند. قبل از توضیح اجزای پیشنهادی برای روش جستجوی ممنوع، بایستی تعریف زیر ارائه گردد:
نقطه آرمانی^[۱۲۴]: نقطه ای مجازی است که مولفه های آن از جواب بهینه هر یک از تابع های هدف، که بصورت مجزا بهینه گردیده اند، تشکیل شده است.
بدست آوردن نقطه آرمانی با مولفه های دقیق در مسائل بهینه سازی سخت، در یک زمان محاسباتی مناسب و معقول، امری غیرممکن است. در این پایان نامه، برای مقابله با این نقصان، از یک مفهوم جدید به نام نقطه آرمانی پویا^[۱۲۵] استفاده می شود. نقطه آرمانی پویا، یک نقطه آرمانی تقریبی است که از جواب بهینه محلی تابع هدف تشکیل شده است. جهت دستیابی به نقطه آرمانی پویا، از یک جستجوی محلی ساده برای بهینه سازی تابع هدف استفاده شده است. جواب اولیه این بهینه سازی محلی توسط یک رویکرد جستجوی محلی تولید شده است. مقدار تابع هدف خروجی جستجوی محلی به عنوان مولفه نقطه آرمانی پویا در نظر گرفته می شود. همچنین جواب حاصل از رویکرد جستجوی همسایگی بعنوان نقطه شروع جستجوی ممنوع نخبه گرا در نظر گرفته شده است که در زیر شرح داده می شود.
رویکرد جستجوی همسایگی: برای طراحی عملگر جستجوی همسایگی برای پیدا کردن نقطه آرمانی پویا و ایجاد جواب آغازین برای ETS از ازچهار جستجوی محلی موازی استفاده شده است.
در روش جستجوی همسایگی طراحی شده، عملگر های جستجو همسایگی در قالب جستجوی همسایگی موازی است. ساختار موازی بصورت زیر است:

1. 1. شمارنده را مساوی صفر قرار بده.

1. 1. جواب ورودی را به عملگر جستجوی همسایگی اول بده.

1. 1. رویه اصلاحی را بر جواب خروجی اعمال کن.

1. 1. جواب ورودی را به عملگر جستجوی همسایگی دوم بده.

1. 1. رویه اصلاحی را بر جواب خروجی اعمال کن.

1. 1. جواب ورودی را به عملگر جستجوی همسایگی سوم بده.

1. 1. رویه اصلاحی را بر جواب خروجی اعمال کن.

1. 1. جواب ورودی را به عملگر جستجوی همسایگی چهارم بده.

1. 1. رویه اصلاحی را بر جواب خروجی اعمال کن.

1. 1. از بین جواب ورودی و چهار جواب خروجی بهترین جواب را انتخاب کن.

1. به شمارنده یک واحد اضافه کن.

شاخه­ های به دست آمده از مرحله دوم، در این مرحله برای تکمیل فرایند ریز ازدیادی باید ریشه­دار شوند. بیشتر گیاهان در مرحله ریشه دهی نیاز به محیط کشتی با نصف عناصر ماکرو دارند. در این مرحله معمولا از تنظیم کننده­ های رشد متفاوت از مرحله پرآوری استفاده می­ شود. برای موفقیت مرحله سازگاری و انتقال به خاک ، گیاهچه­های دارای ساختمان ریشه مناسب و قوی ضروری است. این مرحله نیاز به کار زیاد دارد و غالبا گران است. بطوری که محاسبه شده که حدود ۳۵ تا ۷۵ % از کل هزینه­ های تولید را شامل می­ شود.(جورج، ۱۹۹۳)

مرحله ۴: مرحله سازگاری به شرایط طبیعی
این مرحله آخرین مرحله از کشت درون شیشه ای است که نمونه­های تکثیر شده برای انتقال به گلخانه آماده می­شوند. نمونه­های تکثیر شده در شرایط درون شیشه ­ای ، تمایل به رشد انفرادی و انجام عمل فتوسنتز دارند. نمونه­ها به تدریج از شرایطی با رطوبت زیاد به رطوبت کم و از شدت نور به شدت نور زیاد و دمای محیطی متغیر منتقل می­شوند. اگر نمونه­ها در محیط کشت جامد باشند، قبل از انتقال باید آگار چسبیده به اندام­های گیاهچه به آرامی توسط آب شسته شود و سپس در خاک مناسب در گلدان­های کوچک کشت شوند. نمونه­ها به تدریج می­توانند بعد از ۳ تا ۶ روز به محیط جدید با شرایط نوری طبیعی وارد شوند و بعد از آن گیاهان به مخلوط ماسه، پیت و یا کمپوست منتقل می­شوند و به تدریج سازگار می­گردند. آبیاری مرتب نمونه­ها (روزهای اول انتقال به خاک با نصف غلظت محیط کشت) و مبارزه با عوامل بیماری زا و آفات از ضروریات انتقال موفق است (جورج، ۱۹۹۳؛.اهلووالا^[۳۰]، ۲۰۰۲).
۱-۱۵- انواع ترکیبات محیط کشت
برای انجام موفقیت آمیز کشت بافت لازم است که یک محیط متناسب با رشد گیاه با توجه به نیازهای روزانه آن که عاری از هر گونه آلودگی است تهیه گردد. برای این کار لازم است پژوهشگر با انواع نیازهای یک گیاه آشنایی داشته و بتواند این مواد را با هم ترکیب کرده و یک محیط عالی برای رشد نمونه خود آماده کند. به طور کلی مواد مورد استفاده در محیط­ها شامل مواد معدنی، ترکیبات آلی، مواد طبیعی و مواد کمکی می­باشد که در زیر به طور مختصر در مورد هر کدام توضیحاتی داده خواهد شد.
مواد معدنی
شامل دو گروه ماکروالمنت­ها (ازت ، فسفر ، پتاسیم ، کلسیم ، منیزیوم و گوگرد) و میکروالمنت­ها (مس، روی، آهن، منگنز، کبالت، بر و ید) می­باشد که به صورت نمک به محیط اضافه می شوند.
منبع هیدرات کربن
چون ریز نمونه­ها فاقد هیدرات کربن هستند و یا اگر کلروفیل هم داشته باشند، به علت تاریکی و کمبود دی اکسید کربن در محیط قادر به انجام فتوسنتز نیستند، لذا لازم است که ساکارز به عنوان منبع هیدرات کربن به محیط اضافه گردد. شکر از عوامل مهم و ضروری در هر محیط کشت غذایی می­باشد و برای رشد و نمو سلول­ها ، بافت­ها ، اندام-ها و گیاهچه­ها ضروری است. وقتی یک ریز نمونه روی محیط غذایی قرار داده می شود. در ابتدا رنگ سبز خود را از دست می دهد و بنابراین نمی­تواند غذای خود را فراهم کند چون قادر به فتوسنتز نیست. پس این سلول­ها باید به نحوی که با منبع خارجی انرژی کربنی، تغذیه شوند. ساکارز معمول ترین منبع انرژی کربن در کشت بافت است. به جز ساکارز ، منو ساکاریدهایی مثل گلوکز و فروکتوز که منابع قابل سوخت و ساز انرژی کربنی هستند می ­تواند به طور معنی­دار ، رشد سلول­های گیاهی را نسبت به ساکارز افزایش دهند. (پیری و نظریان ۱۳۸۰) .
۱-۱۶- ویتامین­ها
ویتامین­ها نقش کاتالیزوری داشته و در گیاهان سنتز می­شوند. در کشت بافت بسیاری از ویتامین­ها توسط
سلول­های در حال رشد و نمو سنتز می­شوند اما مقادیر ساخته شده کمتر از مقادیر مورد نیاز است. از این­رو لازم است ویتامین­های ضروری را به مقدار مورد نیاز به محیط کشت اضافه نمود. ویتامین­های گروه B مانند تیامین، اسید نیکوتینیک، پیریدوکسین، و میواینوزیتول نسبت به بقیه بیشتر مورد نیاز هستند. از بین آن­ها تیامین نقش مهمتری دارد )پیری و نظریان، ۱۳۸۰).
۱-۱۷- اسیدهای آمینه
اسیدهای آمینه و آمین­ها می توانند اهمیت زیادی در ریخت­زایی داشته باشند. تمام فرمول­های اسید آمینه، فرم­ های طبیعی موجود در گیاه هستند این مواد می­توانند شاخه­زایی یا ریشه­زایی را افزایش دهند. آمینواسیدها هنگام کاهش نیتروژن نقش خود را ایفا می­ کنند. در صورت ناکافی بودن نیتروژن، مکمل نیتروژن آلی کمپلکس مانند کازئین هیدرولیزات) ۵/۵گرم بر لیتر( ممکن است افزوده شود. سایر مکمل­های آلی عبارتند از شیر نارگیل، عصاره مخمر، پپتون و عصاره جو. هرچند محیط­های کشت سنتتیک ترجیح داده می­شوند و مکمل­های آلی که طبیعت شیمیایی ناشناخته دارند فقط در مواقع ضروری بکار می­روند) جورج و همکاران، ۲۰۰۸)^[۳۱] .
۱-۱۸- تنظیم کننده­ های رشد
هورمون­ها موادی هستند که در یک بخش گیاه ساخته شده و از خلال بافت­ها حرکت کرده تا به فعالیت سلول­ها در بخش دیگری تاثیر بگذارد برای مثال سایتوکنین ساخته شده در ریشه به ساقه منتقل شده و سبب رشد ساقه می­گردد. حال اگر رشد متوقف شود تحویل سایتوکنین کاهش یافته و رشد اندام­های هوایی کاهش می­یابد. این مقدمه اهمیت هورمون­ها را مشخص می­سازد ولی در کشت بافت هورمون­های زیر بیشتر مورد استفاده قرار می­گیرند. این گروه شامل اکسین طبیعی مثل ایندول استیک اسید (IAA)^[32] و اکسین های مصنوعی نظیر ایندول بوتریک اسید (IBA)^[33] ، نفتالین استیک اسید (NAA)^[34] هستند که اکسین های مصنوعی فعال تر از اکسین طبیعی هستند. همچنین اکسین های مصنوعی به وسیله آنزیم های موجود در بافت های گیاهی تجزیه نمی شوند. اکسین معمولا شروع ریشه دهی و رشد کالوس را تحریک می کند ولی رشد ریشه و جوانه های بالینی جلوگیری می کند ، سبب طویل شدن و رشد سلولی و تقسیم سلولی نیز می شوند. در غلظت بالا باعث رشد ریشه های نابجا می شود و در غلظت کم سبب تشکیل ساقه نابجا می شود. (اربنوا و همکاران^[۳۵]، ۲۰۰۲)
۱-۱۹- سایتوکنین :
کشف سایتوکنین­ها رابطه نزدیکی با کشت بافت دارد. در مرحله شروع کشت بافت گیاهی مشاهده شد که مالت، عصاره­های نارگیل و مخمر، رشد و القای جوانه­های درون شیشه ­ای را رونق می­بخشند (مشایخی، ۱۳۸۷). سایتوکنین­ها شامل سایتوکنین­های طبیعی ۲ip و زآتین و سایتوکنین مصنوعی نظیر بنزیل آمینو پورین (BAP ) و کینتین هستند. مزیت انواع مصنوعی این هورمون، فعالیت بیولوژیکی بالا و ارزان بودن آن­ها نسبت به انواع طبیعی است. این هورمون باعث تورم بافت­ها شده و ازدیاد شاخه و تقسیم سلولی را تحریک کرده ولی از شروع ریشه­دهی جلوگیری می­ کند. این هورمون در تحریک نمو جوانه­های جانبی از طریق کاهش غالبیت انتهایی بسیار اهمیت دارد. به علت پایدار بودن در برابر گرما این هورمون را می­توان قبل از اتوکلاو به محیط کشت اضافه کرد.(کرسا و همکاران^[۳۶]، ۲۰۱۲)
۱-۲۰- اسید جیبر لیک :
این گروه تاکنون بیش از ۱۰۰ ترکیب است که رایج ترین نوعی که در کشت بافت استفاده می شود ، GA₃ ^[۳۷] است. ناپایدار در برابر گرما است بنابراین بعد از اتو کلاو و از طریق فیلتراسیون ضد عفونی شده و به محیط افزوده می­ شود. کاربرد این هورمون نیز طویل شدن ساقه­ها و رشد طولی میانگره­ها است و از پدیده خواب جلوگیری کرده و آن را از بین می­برد. باید این نکته را یادآور شد که اگر میزان نسبت اکسین به سایتوکنین افزایش یابد ریشه زایی صورت می­گیرد و اگر این نسبت کاهش یابد سبب ساقه­زایی می­ شود و اگر بینابین باشد کال­زایی افزایش پیدا می کند (معینی و کهریزی ، ۱۳۸۲).
۱-۲۱- آگار و دیگر مواد تولید کننده ژل
آگار از رایج­ترین عوامل تولید ژل است که در محیط کشت استفاده می­ شود. آگار پلی ساکارید پیچیده­ای است که از برخی گونه­ های نوعی جلبک به دست می ­آید. غلظت مناسب آگار برای هر نوع محیط کشت و ریز نمونه باید تعیین شود. غلظت خیلی بالای آن منجر به تنش آب در محیط می­ شود و غلظت­های کم آن یک لایه مایع روی سطح ژله شده تشکیل خواهد داد و غرق شدن ریز نمونه در این لایه مایع مانع از مبادلات گازی شده و به کاهش رشد منجر می­ شود. به علاوه کشت ریز نمونه روی محیط کشت مایع می ­تواند باعث شیشه ­ای شدن کشت شود. تصور می­ شود آگار دارای توانایی جذب مواد است که این توانایی می ­تواند در حذف مواد زاید سلولی از محیط کشت به روش مشابه زغال فعال عمل نماید. هم­چنین این خاصیت می ­تواند مانع از جذب برخی مواد شیمیایی به بافت کشت شده شود. یکی از موادی که به شدت توسط آگار جذب می­ شود سیتوکینین است. بنابراین غلظت بیشتر آگار ، جذب سیتوکینین از محیط کشت را برای بافت مشکل می­ کند. متداول­ترین جایگزین آگار، ژل رایت است. این ماده یک پلی ساکارید پیچیده خارج سلولی است که توسط باکتری Pseudomonas elodea تولید می­ شود . ژل رایت نسبت به آگار دارای مواد معدنی آزاد و ناخالصی­های آلی کمتری است. البته دارای غلظت­های بالای پتاسیم و منیزیم می­باشد. تنها مشکل ژل رایت این است که بعضی از کشت­ها در ژل رایت سریع تر از آگار ، شیشه ­ای می­شوند. اغلب ژل رایت را همراه با آگار و با نصف غلظت­ های مورد نیاز هر کدام به کار می­برند. به این وسیله از مزایای هر دو ماده استفاده می­ شود و معایب آن­ها نیز کاهش می­یابد (باقری و همکاران ۱۳۸۳).
۱-۲۲- ترکیبات مورد استفاده در ضد عفونی مواد گیاهی
ضد عفونی یا استریلیزاسیون شیمیایی می ­تواند به روش­های مختلف انجام شود : (باقری و همکاران ۱۳۸۳ و باقری و صفاری ۱۳۷۶)
۱- الکل (اتانل): برای ضد عفونی مواد گیاهی از الکل ۷۰ درصد استفاده می­ شود ، زیرا الکل ۹۶ درصد باعث دهیدراته شدن بافت­ها می­ شود. از الکل ۹۶ درصد اغلب برای ضد عفونی ابزار و میز کار استفاده می­ شود.
۲- هیپوکلریت سدیم (وایتکس): دارای ۵ درصد ماده فعال است. معمولا از هیپوکلریت سدیم ۵/۲ درصد استفاده می شود. چنانچه گیاهان به هیپوکلریت سدیم حساس باشند از هیپوکلریت کلسیم برای ضد عفونی استفاده می­ شود.
۳- هیپو کلریت کلسیم: این ماده به صورت پودر است و می­توان آن را به خوبی در آب معمولی حل کرد و محلولی شفاف به دست آورد (اغلب صاف می­ شود). هیپوکلریت کلسیم نسبت به هیپوکلریت سدیم، آهسته­تر وارد بافت­های گیاهی می­ شود.
۴- کلرید جیوه: این ماده برای گیاه ، انسان و دام خیلی سمی است و غلظت ۰۱/۰ تا ۰۵/۰ درصد برای مدت ۲ تا ۱۲ دقیقه برای ضد عفونی به کار می­رود.
۱-۲۳- استفاده از آنتی بیوتیک­ها در رفع آلودگی­های درون بافتی
آلودگی­های داخلی در کشت درون شیشه ­ای درختان یکی از مشکلات بسیار جدی بوده و اغلب به علت وجود میکرو ارگانیسم­هایی اتفاق می­افتد که در داخل گیاه هستند و نمی­ توان آن­ها را از طریق مواد ضد عفونی کننده خارجی از بین برد. اگر منشا آلودگی در داخل بافت­های گیاهی باشد، آلودگی معمولا هنگامی ظاهر می­ شود که محل آلودگی قطع شده و در هنگام واکشت امکان باز شدن و تماس با محیط کشت فراهم می­ شود. اغلب آلودگی­های داخلی بعد از چند واکشت آشکار می­شوند. رشد ضعیف و یا نکروزه شدن بافت­ها، می ­تواند نشانه یک نوع آلودگی داخلی، مثلا به باکتری باشد به طور کلی دو راه برای مبارزه با این مسئله وجود دارد: (باقری و صفاری، ۱۳۷۶ و ذوالفقاری نسب، ۱۳۸۲).
۱- کشت مریستم (چون سلول های ناحیه مریستم عاری از عوامل بیماریزا هستند)
۲- اضافه کردن آنتی بیوتیک به محیط کشت
اغلب پاتوژن­هایی که برای گیاه مادری خطری ندارند وقتی در محیط کشت درون شیشه ­ای قرار می­گیرند، باعث ایجاد خسارت جدید و از بین رفتن مواد گیاهی می­شوند. در رفع آلودگی­های داخلی گاهی استفاده از آنتی­بیوتیک­ها مهمترین راهکار می­باشد. اتوکلاو کردن آنتی­بیوتیک و یا اضافه کردن آن در دمای بالا به محیط کشت باعث کاهش اثر آنتی­بیوتیک می­ شود (الیویرا و همکاران، ۲۰۱۰(^[۳۸].
۱-۲۴- ضد عفونی محیط کشت
در بیشتر موارد محیط­های کشت با بهره گرفتن از اتو کلاو استریل می­شوند و استریل در اتو کلاو توسط بخار آب انجام می­ شود. با قرار دادن اشیا یا مواد در معرض بخار تحت فشار در دمای ۱۲۱ درجه سانتی گراد و در مدت ۱۰ تا ۳۰ دقیقه کلیه میکروارگانیسم­ها از بین می­روند. موادی که امکان استریل خشک آن­ها وجود دارد (مثل لوله­های آزمایش، فلاسک­ها، پتری­دیش­های خالی ، کاغذ و ابزارکار) به مدت ۲ تا ۳ ساعت در دمای ۱۸۰ درجه سانتی ­گراد به صورت خشک در آون استریل می­شوند. برای استریل موادی که در ضمن اتو کلاو کردن به دلیل حساسیت به گرما ، خاصیت خود را از دست می­ دهند ، از فیلترهای غشایی استفاده می شود که از جنس استات سلولز یا نیترات سلولز ، با منافذی به قطر ۲۲/۰ تا ۴۵/۰ میکرون بوده و با به کار بردن آن­ها، میکروارگانیسم­هایی که بزرگتر از قطر منافذ هستند، حذف می­شوند (باقری و صفاری ۱۳۷۶ ؛ امین و همکاران ۲۰۰۹ ).
۱-۲۵- قهوه­ای شدن بافت­های گیاهی
قهوه­ای شدن بافت­های گیاهی و در نتیجه آن محیط کشت، از جمله مشکلاتی است که در اغلب کشت­های تک جوانه­ای در درختان میوه دیده می­ شود. این پدیده ارتباط با نوع رقم گونه گیاهی دارد و میزان قهوه­ای شدن در یک رقم، در فصول مختلف و بسته به سن گیاه مادری می ­تواند متفاوت باشد. قهوه­ای شدن اغلب در گونه­ های گیاهی که دارای مقدار زیادی تانن و یا دیگر انواع هیدروکسی فنل­ها هستند، رخ می­دهد. ایجاد زخم در اثر جدا کردن بافت­ها باعث ایجاد پلی فنل اکسیداز می­ شود که این عامل اصلی اکسیداسیون ترکیبات فنلی است. آزاد شدن مواد فنلی موجب قهوه­ای شدن ریز نمونه و محیط کشت شده و باعث توقف رشد ریز نمونه­ها و یا مرگ آن­ها می­ شود. این قهوه­ای شدن بافت­ها یک پدیده خود کاتالیزوری است. بطوری­که ترکیبات فنلی آزاد شده باعث صدمه به بافت شده که این عمل باعث افزایش آزاد شدن ترکیبات فنلی می­شوند (ایزد پناه، ۱۳۸۰ ؛ سیدهو^[۳۹]، ۲۰۱۰).
قهوه­ای شدن و نکروزه شدن در ریز نمونه­ها ارتباط معنی داری با روش­های ضد عفونی دارد. نمونه­های برگ­ دار به خاطر حساسیت زیاد به غلظت­های بالاتر مواد ضدعفونی، بیشتر از نمونه­های بدون برگ قهوه­ای و نکروزه می­شوند. در این میان دو ماده کلرید جیوه و نیترات نقره از بقیه مواد قوی­تر می­باشند چرا که هر دو از فلزات سنگین بوده و دارای قدرت بالایی در واکنش با پروتئین دارند که سبب تقویت متابولیسم سلولی می شوند. در حالی که هیپو کلرید سدیم و کلسیم به خاطر درجه فعالیت کمتر، میزان خسارت وارد شده به ریز نمونه­ها در آن کمتر است. البته غلظت­های بالای این دو ماده نیز می­توانند باعث قهوه­ای شدن و نکروزه در ریز نمونه­ها شوند ) کمالی، ۱۳۷۸).
میری و همکاران (۱۳۸۲) در مطالعه­ ای که بر روی بررسی کاهش اکسیداسیون فنلی و پرآوری پایه­ های پا کوتاه سیب انجام دادند، پیشنهاد کردند که نمونه­های تازه کشت شده به مدت ۶ روز در یخچال نگهداری شوند که این کار در جلوگیری از فنلی شدن بسیار موثر بود. در مرحله پر آوری ترکیب ۲ip با کینتین نیز بهتر از بقیه تیمارها جواب داد:
راه حل­هایی که برای کاهش فنلی شدن می­توان ارائه داد شامل :
-گرفتن ریز نمونه در زمان­های خاص که میزان ترکیبات فنلی حداقل باشد.
- در مورد سن ریز نمونه، ریز نمونه­های حاصل از گیاهان نونهال کمتر از گیاهان بالغ قهوه­ای می­شوند.
-قرار دادن ریز نمونه­ها در آب مقطر به مدت ۳ ساعت قبل از کشت باعث کاهش مواد فنلی می­شوند.
- استفاده از تیمارهای ضد اکسیداسیونی
- تکرار واکشت­ها در فاصله زمانی کوتاه باعث جلوگیری از انتقال مواد فنلی به سلول­های سالم می­ شود. حذف بخش­های قهوه­ای و یا تجدید محیط کشت باعث کاهش تجمع مواد فنلی می­شوند که علاوه بر سمیت به دلیل خاصیت خود کاتالیزوری باعث ترشح بیشتر مواد فنلی می­شوند (کمالی، ۱۳۷۴ ؛ میری و همکاران، ۱۳۸۲).
ذوالفقار نسب (۱۳۸۲) با بررسی بر روی کلروزه و نکروزه شدن بافت­ها نشان داد که نوع محیط کشت عامل مهمی در ایجاد نکروزه شدن و کلروزه شدن است. عواملی مثل رشد سریع گیاهچه­ها در محیطی مثل MS به دلیل وجود مقادیر زیادی از نیترات، تماس نوک برگ­ها با دیواره ظروف کشت ، تجمع رطوبت به صورت قطره در انتهای برخی از برگ­ها و واکشت کردن با فواصل طولانی و در نتیجه کمبود برخی عناصر غذایی از جمله عوامل موثر در کلروزه و نکروزه شدن انتهای برگ­ها است. این در حالی است که در محیط WPM این مشکلات کمتر دیده شده است. کلسیم به عنوان عنصر مهمی در دیواره سلولی از تحرک کمتری در بافت­های گیاهی برخوردار است و حرکت آن تابع تعرق گیاه است. در شرایط درون شیشه ­ای ، وقتی میزان رطوبت بالا باشد به علت تعرق کم ، جذب کلسیم پایین می ­آید و در نتیجه قهوه­ای شدن و مرده شدن بافت­ها به علت تخریب سلول­ها اتفاق می­افتد.(حسین و همکاران^[۴۰]، ۲۰۰۳)
۱-۲۶- روش­های ریزازدیادی
ریزازدیادی عبارت است از تکثیر درون شیشه ­ای گیاه با بهره گرفتن از اندام­ها، بافت­ها، سلول­ها، پروتوپلاسم و غیره. اگر چه برخی منابع بیان داشته اند که جهت ریزازدیادی می­توان از تکنیک­های کشت جوانه، نوک ریشه، برگ­ها، رویان، پرچم و حتی سلول استفاده کرد ولی شناخته­ شده­ترین معنی ریزازدیادی کشت جوانه­های منفرد و شاخساره می­باشد. از این رو معمولاً کشت شاخساره و ریزازدیادی مترادف هم بکاربرده می­ شود. کشت نوک شاخساره بطور وسیعی در کشاورزی، باغبانی و جنگل کاری استفاده می­ شود. (شریفی و همکاران، ۱۳۸۸). در این تحقیق با توجه به اینکه روش جنین­زایی غیرجنسی و کشت جوانه انتخاب شده است به توضیح آن­ها خواهیم پرداخت:
۱-۲۷- جنین زایی غیر جنسی

• دوست محمدی (١٣٨۶)، در تحقیقی تحت عنوان «برّرسی فرهنگ سازمانی و رابطه آن با عملکرد کارکنان در معاونت صدا و سیما» انجام داده است. در این تحقیق فرهنگ به مثابه عاملی فراگیر در سازمان شناخته شده که مهّمترین تأثیر را بر عملکرد کارکنان داشته است. هدف تبیین و تعیین وضعیت فرهنگ سازمانی در صدا و سیما بوده است و محقق ده فرضیه فرعی با محوریت وجود رابطه معنی دار بین عملکرد و فرهنگ سازمانی تدوین نموده و مورد آزمون قرار داده و چنین نتیجه میگیرد که بین عملکرد و فرهنگ سازمانی رابطه معنی داری وجود دارد.

• رهنورد و نیکزاد (۱۳۸۸)تحقیقی را باعنوان «ایجاد همترازی بین عناصر سازمانی در پرتو نقاط مرجع استراتژیک و رابطه آن با عملکرد سازمانی» انجام داده اند که. یافته‌های پژوهش نشانگر آن هستند که اولاً همترازی نسبتاً بالایی بین عناصر سازمانی پیشگفته برقرار است، ثانیاً بین همترازی و عملکرد سازمانی همبستگی مثبتی وجود دارد.

۸ . نتایج پژوهش ویدا مجتهدزاده،سید حسین علوی طبری و مهرناز مهدی زاده (۱۳۸۸) در «بررسی رابطه سرمایه فکری (و اجزای آن)و عملکرد صنعت بیمه از دیدگاه مدیران» نشان می دهد ،سرمایه های فکری،انسانی،مشتری (رابطه ای) و ساختاری در بررسی جداگانه و مستقل از یکدیگر،با عملکرد رابطه معنادار دارند؛در حالیکه در بررسی همزمان صرفا رابطه سرمایه ساختاری و انسانی با عملکرد معنادار است.

• • تحقیق دیگری تحت عنوان «الگوی اندازه گیری سرمایه فکری در سازمان‌های ایرانی» توسط قرشی (۱۳۸۶) در مورد فعالیت هیئت مدیره ۳۰ شرکت بورس اوراق بهادار تهران، با هدف ارائه الگویی برای گزارش دهی سرمایه فکری متناسب با شرکت‌های ایرانی است که در قالب ۶ بخش دانش و مهارت‌های کارکنان، فرهنگ سازمانی، ارتباط با ذی نفعان شهرت وتصویر سازمان، زیر ساخت‌های فناوری وحقوق مالکیت معنوی انجام شده است. برای این منظو ر یک فرضیه اصلی و۷ فرضیه فرعی بوده و نتایج حاصل از آزمون این فرضیه نشان می‌دهد: که فرضیه فرعی اول تأیید می‌شود و فرضیه‌های دوم تا هفتم به عنوان شاخص‌های با اهمیت در الگوی اندازه گیری سرمایه فکری سازمانهای ایرانی شناخته و تأیید شده است و می‌توان از فرضیه اول اگرمیزان معنی داری ۲ دامنه کمتر از ۰۲۵/۰ می‌باشد این فرضیه تأیید می‌شود.

ب)تحقیقات انجام گرفته در خارج کشور

• رابطه بین تجربه و(به عنوان جزئی از سرمایه فکری) و عملکرد شرکت توسط پیرسی، کالکا و کاتسکیس (۱۹۹۸) مطالعه شده که اثر مثبت تجربه رابر بازدهی سرمایه گذاری، سهم بازار و رشد فروش تأیید کردند(نقل از عالم، رجبی فرد و حاجی بابا علی،۱۳۸۸،ص۱۹۷). همچنین نتایج میکالیزین در سال ۱۹۹۶ نشان داده که دانش فنی کارکنان بر عملکرد شرکت تأثیر دارد.(همان منبع).

• ریاحی(۲۰۰۳) در تحقیقی به برّرسی ارتباط میان سرمایه فکری و عملکرد شرکت‌های بازرگانی چند ملّیتی آمریکایی پرداخته و نتایج وی حاکی از وجود ارتباط مستقیم و معنی داری بین سرمایه فکری و عملکرد شرکت‌های بازرگانی می‌باشد .

• زو و فینک^[۴۵](۲۰۰۳)مفهوم شبکه سرمایه فکری را به عنوان حلقه نظام مند رابطه میان سرمایه فکری و مدیریت دانش مطرح نموده و واکسلر(۲۰۰۲) نیز به برّرسی ارتباط میان سرمایه فکری حافظه سازمانی پرداخته است..

• پاکو(۲۰۰۷) نشان داده است که در میان انواع مختلف دانش، شرکت‌ها مناسبترین منبع مزیت رقابتی را دانش تیمی و دانش فنی کارکنان می‌دانند(نقل از عالم، رجبی فرد و حاجی بابا علی،۱۳۸۸)

۵ . بیتیتسی^[۴۶]و همکاران(۲۰۰۴)در پژوهشی با عنوان رابطه بین اندازه گیری عملکرد،فرهنگ سازمانی و سبک مدیریتی به این نتیجه رسیدند که بین اندازه گیری عملکرد،فرهنگ سازمانی و سبک مدیریتی رابطه معنی داری وجود دارد و این‌ها به هم وابسته هستند.

• جانسون و همکاران^[۴۷]در مجموعه ای از مقالات خود بیان می‌دارند که سرمایه فکری از طریق مدیریت فرایند سرمایه‌های انسانی، قابلیت برتری بخشی سازمانها را فراهم می‌کند(جانسون و همکاران، ۲۰۰۲، ۱۹۹۹). نتایج تحقیقات مختلف نشان داده است وجود یک چارچوب مشخص و ثابت برای حسابرسی سرمایه فکری در زمان حال و آینده ضرورت پیداکرده است. در این چارچوب باید کلیه اطلاعات با اهمیّت در رابطه با سرمایه فکری شرکت اعم از مالی و غیرمالی مدنظر قرارگیرد (گاتری و پتی^[۴۸]،۲۰۰۰(

• (هولبروک ۲۰۰۱(^[۴۹]بین مکانیزمهای عدالت و عملکرد ارتباط معنی داری بدست آوردند. بعبارت دیگر، مکانیزم‌هایی که منجر به مشکل در محیط کار می شوند عملکرد شغلی را کاهش می دهند.

۸ . (هیلتن ۲۰۰۲)^[۵۰] معتقد است هدف اصلی حسابرسی سرمایه فکری، تشخیص مشکلات موجود در رابطه با سرمایه فکری شرکت‌ها و پیشنهاد راه کارهایی برای بهبود مدیریت دانش و سیستم مدیریت سرمایه فکری است. آنان اعتقاد دارند حسابرسی مزبور می‌تواند نقش با اهمیتی درمورد حلّ مشکلات برنامه‌های مدیریت دانش داشته باشد.
معرفی بانک قوامین
نام و نوع بانک:
نام بانک عبارتست از بانکک قوام
ین (شرکت سهامی عام) با مالکیت اشخاص غیر دولتی و به استناد قانون اجازه تاسیس بانک های غیر دولتی مصوب بیست و یکم فروردین ماه یکهزارو سیصدوهفتادو نه تاسیس یافته است و در چارچوب قانون پولی و بانکی کشور ، قانون عملیات بانکی بدون ربا ، مصوبات شورای پول و اعتبار، بخشنامه های بانک مرکزی ، اساسنامه و سایر مقررات موضوعه فعالیت می نماید.
موضوع بانک:
بانک در اجرای تحقق اهداف خود با رعایت قوانین و مقررات جاری و با اخذ مجوزهای لازم می تواند به کلیه عملیات مجاز به شرح ذیل مبادرت نماید. که عمده آنها عبارتند از:
۱- افتتاح و نگهداری انواع سپرده های روزشمار و بلندمدت و دسته چک
۲- تحصیل تسهیلات ، وام ویا اعتبار ازداخل و خارج کشور از اشخاص حقیقی و حقوقی
۳- اعطای انواع تسهیلات به اشخاص حقیقی و حقوقی
۴- نقل وانتقال انواع وجوه ، صدور انواع حواله و انجام کلیه معاملات مرزبوط به انتقال نقدینه و اجرای دستور پرداخت مشتریان
۵- انجام کلیه معاملات ارزی از قبیل خرید و فروش ارز و انتقال وجوه و حواله های ارزی و غیره
۶- صدور و تائید و قبول هرگونه تعهد نامه یا ضمانت نامه بانکی اعم ازریالی و ارزی
۷- خرید و فروش اوراق مشارکت و اوراق بهادار دولتی و غیر دولتی به حساب بانک و یابه نمایندکی و وکالت از طرف اشخاص
۸- انجام معاملات طلا ، نقره ، فلزات وکالاهای مورد معامله در بورس با رعایت قوانین و مقررات مربوطه . وغیره…
مدت ، تابعیت و مرکز اصلی بانک :
فعالیت بانک از تاریخ تاسیس به مدت نامحدود خواهد بود. تابعیت بانک ایرانی بوده و مرکز اصلی آن واقع در استان تهران ، شهرتهران، میدان آر‍ژانتین ، ابتدای بزرگراه آفریقا، برج قوامین می باشد.
ارکان بانک :
الف – مجامع عمومی صاحبان سهام
ب- هیات مدیره
ج – مدیر عامل
د – بازرس
وظایف و اختیارات مجامع عمومی :
وظایف و اختیارات مجامع عمومی و فوق العاده بانک ، همان وظایف و اختیارات مندرج در قانون تجارت برای مجامع عمومی عادی و فوق العاده شرکتهای سهامی عام است.
تعداد اعضای هیات مدیره :
بانک بوسیله هیات مدیره ای مرکب از پنج عضو اصلی اداره می شود که بوسیله مجمع عمومی عادی ازبین صاحبان سهام انتخاب می شوند و همه آنها قابل عزل و انتخاب مجدد می باشند .
مدیر عامل :