• حشیش: حشیش ماده‌ای است به رنگ سبز تیره و گاهی قهوه‌ای مایل به سبز شبیه حنا. این ماده مخدر از صمغ گلها و قسمت انتهایی گیاه تولید می‌شود و حاوی ماده‌ای شیمیایی به نام تترا هیدرو کاتابیول (T.H.C) است که ماده‌ای بسیار قوی و خطرناک می‌باشد و یکی از ترکیبات فعال شاهدانه است. این ماده شیمیایی یک ترکیب حلال، قوی و توهم زا است و اثرات آن شبیه به ال اس دی است.

اثرات حشیش در عرض چند دقیقه پس از مصرف ظاهر می‌شود و فرد پس از مصرف احساس آرامش و راحتی می‌کند. از جمله اثرات آن، اضطراب، افسردگی، هیجان، تحرک زیاد، گرسنگی است. مصرف حشیش بر خلاف سایر مواد مخدر از جمله تریاک ، هروئین ، مرفین، وابستگی جسمی ایجاد نمی‌کند و تنها وابستگی روانی این ماده قابل ملاحظه است و به همین دلیل بسیاری از پزشکان این ماده را اعتیاد آور نمی‌دانند.

• ماری جواما(بنگ): از قسمت های فوقانی برگ‌ها، گل‌ها و تخمه‌های شکفته شده بوته شاهدانه جنس ماده که بریده و خشک شده تهیه می‌شود. ماری جوانا یک ماده مخدر سبک و ملایم است و تاثیراتش از بقیه فراورده‌های شاهدانه ضعیف تر است . از اثرات استعمال آن، حالت سرخوش ، اختلال در هوشیاری و ادراکات، عدم توازن و اغتشاش فکری است.

ح. داروهای نامرئی یا فراموش شده :
این مواد که در اصطلاح به الکل، نیکوتین و کافئین اطلاق می‌شود در واقع سه گروه از موادی را شامل می‌گردد که به طور وسیع و گسترده مورد مصرف قرار می‌گیرند، اما بیشتر مصرف کنندگان این داروها تشخیص نمی‌دهند و یا غفلت می‌کنند که این مواد جزء داروهای اعتیاد آور و زیان بخش هستند.
۱- الکل: از نظر طبقه بندی فارماکولوژی، الکل تضعیف کننده سیستم مرکزی اعصاب است. برای تهیه الکل از شیوه‌های تخمیر مواد نشاسته‌ای و قندی و یا از شیوه‌های سنتز یا مصنوعی استفاده می‌شود.

الکل تا هنگامی که به مقدار لازم و معینی مصرف شود هیچگونه علامت ظاهری از خود نشان نمی‌دهد و هیچ تغییری در حالت آگاهی شخصی به وجود نمی‌آید. بعد از این مرحله مستی کمی پدیدار می‌شود و خلق و خوی فرد تغییر می‌کند و با مصرف بیشتر مستی سنگین تر می‌شود. اثرات الکل دارای دو جنبه مهم و اساسی است یکی اثر آزاد کننده غرایز و دیگری اثر تخریبی بر ضمیر آگاه انسان ، آزادی غرایز از سطح به سمت عمق صورت می‌گیرد، یعنی ابتدا غریزه جنسی و سپس غریزه خشونت آزاد می‌گردد.
مصرف دائمی الکل وابستگی فیزیکی و روانی تولید می‌کند که با تحمل ارگانیسم همراه است و این تحمل از نوع معموس است یعنی رفته رفته مقدار نسبتاً کمی الکل می‌تواند باعث واکنش‌های ارگانیسم به همراه شدت اولیه گردد، تغییر حالات آگاهی در الکلیسم مزمن به صورت‌های خفیف، حاد، یا مزمن ظاهر می‌شود اما وجه مشترک آنها اغتشاش روانی یا ذهنی کم و بیش عمیق است.^[۵۳]
۲- نیکوتین : توتون، برگ‌های خشک شده گیاه تنباکوست که می‌تواند به صورت کشیدنی و احیاناً جویدنی در اشکال مختلف مورد استفاده قرار گیرد. از ترکیبات خطرناک توتون نیکوتین تارومنوکسید کربن.
توتون تحریک کننده و تضعیف کننده سیستم مرکزی اعصاب است. تار موجود در سیگار در ریه‌ها جمع می‌شوند و موجب ناراحتی‌های دستگاه تنفس از جمله برونشیت مزمن، تنگی نفس، افزایش فشار خون و … می‌گردد. دو یا سه قطره نیکوتین می‌تواند موجب مرگ آنی باشد و هر نخ سیگار کمتر از یک میلی گرم نیکوتین را وارد خون می‌کند.^[۵۴]
کافئین: پودر کریستالی شکل سفید است با طعم تلخ که در دانه‌های قهوه، برگ چای برگ‌های کاکائو و دانه‌های کولا وجود دارد. کافئین نیز مانند سایر آمفتامین اعتیاد آور است و این قبیل داروها مسکن‌هایی هستند که انسان را از درد جسمانی راحت کرده ولی اجتماعی دیگر چون اعتیاد برایشان خلق می‌کند و کافئین عبارت است از افزایش متابولیسم، افزایش فشار خون، تقلیل خواب، تحریک ترشحات اسید معده، کاهش اشتها و افزایش قند خون. استفاده منظم و مرتب بیش از ۶۰۰ میلی گرم کافئین در روز موجب بی خوابی مزمن، اضطراب و افسردگی می‌شود. ^[۵۵]
گفتار دوم: عوارض و ناهنجاری‌های ناشی از اعتیاد
مصرف طولانی مدت مواد، موجب اختلال در بهداشت و سلامتی جسمی و روانی فردی می‌شود که با بروز بسیاری از بیماری‌های مزمن و خطرناک همراه است. البته از آنجا که اعتیاد بیشتر به هنگام ایجاد و ساخت خانواده و در ارزشمندترین سالهای زندگی از نظر میزان کارایی رخ می‌دهد، مشکلات رفتاری ناشی از اعتیاد بیشترین تاثیر را بر زندگی خانوادگی و شغل فرد می‌گذارد. مواد مخدر تنها به فرد مصرف کننده آسیب نمی‌رساند بلکه به هر کس که با آن در تماس باشد آسیب می‌رساند و زمانی که تعداد معتادان فراتر از حد قابل جبران باشد، جامعه صدمه می‌بیند. اعتیاد خسارت و هزینه‌های بسیاری را به جامعه تحمیل می‌کند.
بنابراین عوارض و ناهنجاری‌های ناشی از اعتیاد شامل عوارض فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی می‌باشد و در کتب و پژوهش‌های مختلف علمی بعضاً به تفصیل در مورد این ناهنجاری‌ها بحث شده که در مبحث قبل به عوارض جسمی و روانی مصرف مواد مخدر اشاراتی شد ولیکن در این مبحث به صورت اجمال به عوارض و ناهنجاری‌های دیگر استعمال مواد مخدر اشاره می‌گردد.
بند اول ـ عوارض و ناهنجاری‌های اجتماعی اعتیاد
اعتیاد به مواد مخدر یکی از پیچیده‌ترین آسیب‌های اجتماعی و از مصادیق عمده انحرافات محسوب می‌شود. سوء مصرف مواد مخدر بر رفتار و روابط فرد با دیگران آثار زیان بخشی بر جای می‌گذارد. در واقع، دگرگونی‌های سریع در رفتار، کاهش کارایی، فریب دیگران و تدبیر دیگری که معتاد برای رسیدن به ماده اعتیاد آور به کار می‌برد، سبب سلب اعتماد افراد از معتاد می‌شود و شخصیت وی را دچار تزلزل و بی ثباتی می‌کند. امروزه اعتیاد به مواد مخدر یک مسئله و پدیده اجتماعی است که امکان دارد زندگی سالم را از فرد و جامعه سلب کند.^[۵۶]
در اثر انحطاط شخصیت و عدم تعادل روانی، رابطه شخص معتاد و تمام انسان‌های دیگر خود به خود قطع می‌شود و پس از گرفتاری در دام اعتباد دیگر او چنان رابطه عادی، طبیعی، فطری، روحی، معنوی و قلبی را با هیچ کس حتی پدر و مادر و خواهر و برادر و اولاد خود نیز پیدا نمی‌کند.
به طور کلی معتاد نه تنها نمی‌تواند مولد و سازنده باشد، بلکه مصرف کننده‌ای است که غیر از ضرر اجتماعی هنر دیگری ندارد. فرد معتاد نسبت به اعضای خانواده خود احساس مسئولیت نمی‌کند و موقعیت اجتماعی او متزلزل و بعضاً حتی فاقد موقعیت اجتماعی است. معتاد به دیگران اعتماد ندارد و برآوردن نیازهای خود را مقدم بر دیگران می‌داند. همین طور روابط اجتماعی وی بسیار سطحی و تصنعتی است و به قدرت می‌تواند پیونده‌های مستحکم عاطفی و وفاداری و تعهد داشته باشد. در واقع توجه یک فرد معتاد بیش از اینکه به خود و خانواده خود باشد به کسی است که بتواند برای وی مواد مخدر تهیه کند.^[۵۷]
نکته حائز اهمیت اینکه عموماً آثار زیان بار اجتماعی مصرف مواد مخدر از واحد خانواده آغاز می‌شود . به این نحو که یک فرد معتاد نمی‌تواند وظایف همسرداری ، پدری و دیگر تکالیف خود را در خانواده به خوبی انجام دهد و قطعاً برای خانواده خویش مشکلاتی ایجاد می‌کند. یعنی معتاد انسانس است فاقد استعدادهای (انس و عاطفه) فطری اولیه یا به عبارتی دیگر او حتی نسبت به خویش و خویشاوندان نزدیک خود نیز بیگانه محض است.
از نظر اجتماعی هم، چون از عوارض قهری اعتیاد، بی علاقه شدن به کار و شغل است. لطمات جبران ناپذیری به اقتصاد جامعه وارد می‌سازد و از طرفی به خاطر اینکه به دنبال همدرد می‌گردد باعث معتاد شدن دیگر افراد جامعه می‌شود و در مواردی دیده شده که معتاد باعث معتاد نمودن و روسپیگری همسر خود نیز می‌شود و در روابط اجتماعی اعضای خانواده‌های پدر معتاد ، به جای مهر و عطوفت، خشونت حاکم می‌شود و اعضای خانواده به جای احساس راحتی و غرور بیشتر احساس شرم و خجالت می‌کنند.^[۵۸]
بند دوم ـ عوارض و ناهنجاری‌های اقتصادی اعتیاد
اعتیاد از جمله پدیده‌هایی است که عوارض اقتصادی بسیاری بر جامعه تحمیل می‌کند. امروزه مواد مخدر یکی از عوامل مهم بیماری اقتصادی و به خطر افتادن بهداشت و سلامت جوامع بشر به حساب می‌آید از آن جایی که لازمه اعتیاد مصرف روز افزون مواد مخدر بوده و مواد مخدر نیز هزینه‌های هنگفتی در بر دارد اولین ضربه اقتصادی را به خود شخص مصرف کننده و خانواده و زن و فرزند او وارد می‌کند. علاوه بر آن تعداد جوانان و نوجوانان فعال بیشماری که در جریان خرید و فروش مواد مخدر امر قاچاق دست از کار مفید تولیدی کشیده و متقابلاً به ضرر جامعه مواد مهلک را پخش می‌کنند این امر نه تنها به ضرر اقتصاد کشور است موجب هلاکت و از کار افتادن نیروهای خلاق آینده نیز می‌باشد.
مصرف کنندگان و معتادین که به گواهی روز و طبق آمارهای ارائه شده هر روز در حال فزونی و افزایش بوده و گروه انبوهی از جوانان جهان و ایران در دام آن گرفتار و در اثر اعتیاد نه تنها از کار و فعالیت مفید دست کشیده و در کار تولید نقشی ندارند بلکه خود نیز سربار جامعه می‌شوند.^[۵۹]
اگر پول‌هایی را که برای مبارزه با عرضه و مصرف مواد مخدر در جهان هزینه می‌گردد در کنار ارزی که برای خرید مواد مخدر و نیز دارو برای درمان معتادین و درمان امراض ناشی از مصرف مواد مخدر قرار دهیم بیش از پیش به خسارات و ضربه‌های اقتصادی هنگفتی که از این پدیده، به کشورها وارد می‌آید واقف می‌شویم.
بدیهی است چنانچه این مبالغ به اضافه نیروهای انسانی مصرف کنندگان و سایر هزینه‌های جانبی صرف توسعه علم و صنعت و رفاه جامعه می‌شد، شاهد رشد و توسعه همه جانبه هر چه بیشتر کشورها می‌شدیم . از طرف دیگر، استفاده از مواد مخدر نه تنها به تولیدات و خودکفایی جامعه لطمه می‌زند بلکه سلطه و استثمار قدرت‌های بیگانه را نیز به همراه خواهد داشت و موجب نارسایی‌های اقتصادی و مالی در داخل جوامع می‌گردد و بدیهی است که هر گونه نارسایی اقتصادی در جوامع، موجب تثبیت نظام قاچاقچی گری شده و ثروت‌های باد آورده در این راه ، افراد فقیر و ناآگاه را به سمت خرید و فروش مواد و اعتیاد می‌کشاند.^[۶۰]
بدین ترتیب، مسائلی همچون خسارات ناشی از کاهش نیروی مولد و افزایش معتادین، صرف وقت دادگاه هزینه نگهداری مجرمین مواد مخدر و معتادان در زندان‌ها، هزینه مراکز بازپروری و درمانگاههای ترک اعتیاد ، هزینه‌های نیروی انتظامی برای مبارزه با جرایم مواد مخدر، خسارات ناشی از مراقبت‌های بهداشتی شامل بیمارستانها و درمانگاهها از عوارض اقتصادی اعتیاد به شمار می‌آیند.
بند سوم ـ عوارض و ناهنجاری‌های سیاسی اعتیاد
از نظر سیاسی معتادان به قوانین جامعه توجهی ندارند و در مواقع لزوم قادر به فعالیت در امور نظامی و سیاسی نیستند. معتادان افرادی بی تفاوت‌اند و به جریانات سیاسی مملکت کاری ندارند. زیرا این افراد همواره اسیر و برده مواد مخدرند و فرصت پرداختن به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی را ندارند. از طرف دیگر همواره استعمارگران با توسعه اعتیاد در جوامع تحت نفوذ خود در صدد آن هستند که ممالک مختلف را در ابعاد اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی به استیصال و نابودی بکشند تا به چپاول و غارت منابع طبیعی و انسانی جوامع ادامه دهند.
تزویج ابتذال ، بی بند و باری، پوچگرایی به مواد مخدر و فساد جنسی همواره به صورت ابزاری موثر و کارساز توسط استعمارگران برای زوال شخصیت و ضعف قوای جسمانی نسل بلند آوازه و آینده ساز کشورها به کار گرفته می‌شود تا استقلال و عزت و شرف را در روح و جان جوانان و نوجوانان محو سازد و آنان را به موجودی بی اراده و سست عنصر و بی انگیزه و لاابالی و محتاج تبدیل نمایند.
فصل چهارم:
علل گرایش جوانان و نوجوانان به مواد مخدر در شهرستان کاشان
علل گرایش جوانان و نوجوانان به مواد مخدر در شهرستان کاشان
شهرستان کاشان با وسعت ۹۶۴۷ کیلومترمربع و جمعیت ۳۳۵۷۸۵ نفر از توابع استان اصفهان بوده و از نظر جمعیت دومین شهرستان این استان به حساب می آید. کاشان دارای چهار بخش (مرکزی, قمصر, نیاسر و برزک) بوده و دارای پنج شهر (کاشان, قمصر, نیاسر, جوشقان و برزک) می باشد.
شهرستان کاشان از لحاظ میراث فرهنگی جزء پنج شهر اول ایران بوده و از لحاظ صنعتی نسبت به شانزده استان کشور رتبه بهتری دارد.
شهر کاشان که مرکز شهرستان می باشد با مساحت ۸۵۰۰ هکتار و جمعیت ۲۰۱۳۷۲ نفر, دارای یک نماینده مجلس و ۹ نماینده شورای شهر می باشد
کاشان به علت واقع بودن بر سر راه های تجارتی و ارتباطی در تمامی ادوار از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.
زمانی در کنار جاده ابریشم واقع بوده و در رونق و آبادانی شهر سهم بسزایی داشته است و در حال حاضر نیز بر سر شاهراه ارتباطی بسیار مهمی قرار دارد که پایتخت را به شهرهای جنوبی کشور ارتباط می دهد. این شاهراه کاشان را از طرفی به قم و تهران و از طرفی دیگر به شهرهای جنوبی کشور همچون نائین، یزد ، کرمان، بندرعباس و … مربوط می سازد. خصوصا با تکمیل اتوبان قم ـ اصفهان این ارتباط سهل الوصول تر شده است. و همچنین کاشان با قرار گیری در مسیر راه آهن تهران ـ اصفهان ، تهران ـ یزد و کرمان توسعه و گسترش اقتصادی و رشد افزون تری را پیدا کرده است.
اوضاع و احوال و موقیت جغرافیایی هر شهر و حتی هر منطقه ای در اعتیاد و نوع آن متفاوت است . ساکنین شهرها و روستاهایی که در مسیر عبور مواد مخدر هستند به علت سهولت دسترسی به مواد مخدر و همکاری با قاچاقچیان بیشتر در معرض خطر اعتیاد به مواد مخدر قرار دارند. شهرستان کاشان به واسطه قرار گرفتن در محور مواصلاتی و ترانزیتی و همجواری با شهرهای مرکزی کشور ، مهاجر پذیری و گسترش شهرک های صنعتی و گسترش شهر نشینی و دیگر عوامل، یکی از شهرستان هایی است که از نظر وقوع جرم علی الخصوص ،تهیه ،توزیع و مصرف مواد مخدر با افزایش قابل ملاحظه ای مواجه بوده است . در این میان جوانان بیشتر از اقشار دیگر جامعه در معرض خطر قرار دارند چون کاشان یکی از شهرهای مهاجر پذیر بوده و بخش قابل توجهی از آن را جوانان و نوجوانان تشکیل می دهند پدیده اعتیاد به عنوان یکی از مهمترین خطرات احتمالی موجود برای جوانان در این شهرستان به میزان زیادی قابلیت اشاعه داشته و گریبان گیر جوانان در این شهر است.
بسیاری از جوانها و حتی پدر و مادر ها فکر می کنند که دلیل اعتیاد فرد، اصرار دوستان است. در حالی که این تنها انگیزه سوء مصرف مواد در جوانان نیست. اگر بخواهیم انگیزه های مصرف مواد مخدر جوانها را بشناسیم، فهرست بلند بالایی میشود،
کنجکاوی، کسب لذت، تسکین درد، فراموش کردن مشکلات، شوخی و خنده، هیجان طلبی یا میل به خطر کردن، احساس بزرگ شدن، پیوستن به گروهی خاص و … این علل با وجود این که چندان مهم به نظر نمی رسند، باعث اعتیاد میلیونها انسان شده اند. بیشترین علت اعتیاد جوانان در ایران دو عامل کنجکاوی و کسب لذت است.
امروزه متخصصین، یک عامل را زمینه ساز اعتیاد نمی دانند و معتقدند عوامل مختلف دست به دست هم میدهند و فرد را معتاد می سازند. این عوامل تشکیل شده اند از عوامل فردی ( عوامل روانی، زیستی، و بیولوژیک)، عوامل خانوادگی و عوامل اجتماعی، هر کدام از این سه عامل به تنهایی نیز قادرند تا موجب گرایش فرد به اعتیاد شوند.
یکی از مهمترین عوامل گرایش جوانان و نوجوانان به مصرف مواد اعتیاد آور کنجکاوی و هیجان طلبی است.
در این بخش ابتدا آمار و ارقام علل اعتیاد جوانان شهر کاشان که از طریق پرسشنامه تهیه گردیده می پردازیم سپس علل و عوامل گرایش به مواد مخدر در شهرستان کاشان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
گفتار اول: عوامل فردی
بسیاری از روان شناسان علل رفتارهای انحرافی را بر حسب نقص شخصیت فرد کجرو توجیه می کنند و بر این باورند که برخی از گونه های شخصیت، بیشتر از گونه های دیگر، گرایش به تبهکاری و ارتکاب جرم دارند. علل فردی گرایش به اعتیاد بیشتر بر مبنای نظری دیدگاه های روان شناختی متکی می باشند. در بسیاری از جوامع کنونی،‌اعتیاد به اشکال گوناگونی بروز کرده است. تا کنون اعتیاد به مواد مخدر، یکی از مشکلات بزرگ بهداشتی بوده، ولی امروزه اعتیاد به قمار، مسائل جنسی و اینترنت نیز به لیست مشکلات بهداشتی اضافه شده است. بسیاری از عوامل دست به دست یکدیگر داده و فرد را به سمت اعتیاد سوق می دهند. اگر علت اعتیاد را فقر بدانیم، معتادان متمول را نادیده گرفته ایم و اگر بیسوادی را مطرح کنیم قشر معتادان تحصیل کرده را نادیده گرفته ایم. پس نمی توان به تنهایی یک عامل را علت ایجاد اعتیاد دانست. به همین دلیل امروزه اعتقاد بر این است که اعتیاد، معلول مشکلات جسمی، روانی و اجتماعی است. اگر همه عوامل به وجود آورنده اعتیاد مهیا باشد، باز در نهایت این خود فرد است که برای مصرف مواد تصمیم می گیرد. پس باید توانایی های فردی را ارتقا بخشید تا شخص بتواند در مواقع خطر، خود را از چنگال اعتیاد دور سازد. در بین عوامل فردی حفاظت کننده می توان از مهارت های زندگی یاد کرد. مهارتهای زندگی طیف وسیعی از توانائیها هستند که مسلح شدن به هر یک از آنها شخص را در مراحل مختلف زندگی یاری خواهد داد تا با قدرت بیشتری در برابر مشکلات مقاومت کند. این مهارتها عبارتند از : مهارت حل مشکل، قدرت تصمیم گیری، توانایی نه گفتن، هنر دوست یابی و … که اگر امروز این مهارتها را به فرزندان خود نیاموزیم، فردا در غیاب ما، در مقابل اصرار دوستان، قدرت مقاومت نخواهند داشت.