امروزه برای حل مسائل پیچیده در بررسی موضوعات مختلف از جمله مسائل اقتصادی و اجتماعی، باید اولویتها را تعیین کرد؛ به عبارت دیگر باید در خصوص اولویتها به نوعی توافق برسیم. بیشتر افراد بر این باورند که زندگی آنقدر پیچیده است که جهت حل مسائل آن باید به روشهای پیچیده تفکری روی آورد. البته در راستای ساده سازی علمی، باید چارچوبی یافت که ما را قادر سازد تا در خصوص مسائل پیچیده به شیوهای ساده و علمی بیندیشیم که روش و تکنیک AHP چنین چارچوبی را ایجاد می کند. فرایند تحلیل سلسله مراتبی منعکسکننده رفتار طبیعی و تفکر انسان است این تکنیک مسائل پیچیده را بر اساس آثار متقابل آنها مورد بررسی قرار میدهد و آنها را به شکلی ساده تبدیل کرده، به حل آن میپردازد [14].
3-8-2-1) معرفی تکنیک سلسلهمراتبی (AHP)
فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از جامعترین روشهای طراحی شده برای تصمیم گیری با شاخص های چندگانه است که به منظور تصمیمگیری و انتخاب یک گزینه از میان گزینههای متعدد تصمیم، با توجه به شاخصهایی که توسط تصمیمگیرنده تعیین میگردد به کار گرفته میشود. فرایند AHP ترکیب معیارهای کیفی و کمی را بهطور همزمان امکان پذیر میسازد. این فرایند از مقایسههای دوبهدویی متغیرها و معیارهای تصمیم گیری استفاده مینماید. مقایسات زوجی به تصمیمگیرنده این امکان را میدهد که فارغ از هرگونه نفوذ و مزاحمت خارجی تنها بر روی مقایسه دو معیار یا گزینه تمرکز کند بعلاوه اطلاعات ارزشمندی در مورد مسئله تحت بررسی فراهم میآورد و باعث بهبود عامل منطقی بودن فرایند تصمیم گیری میگردد [15].
AHP در آغاز برای تصمیم گیریهای انفرادی در یک محیط متلاطم و فازی ارائه شد. سپس استفاده از آن در تصمیمگیریهای گروهی رواج پیدا کرد. فرایند تحلیل سلسله مراتبی ساختار مؤثری را برای تصمیمگیریهای گروهی بهوسیله تحمیل یک نظم بر فرایندهای تفکر گروه فراهم میسازد. ضرورت تعیین ارزش عددی برای هر متغیر مسئله، به تصمیمگیرندگان کمک می کند تا الگوهای یک تفکر منسجم را حفظ نموده و به یک نتیجه دست یابند. بعلاوه ماهیت توافق در تصمیم گیری موجب بهبود هماهنگی و ثبات قضاوتها شده و اعتبار AHP به عنوان یک ابزار تصمیم گیری افزایش مییابد [77].
در بکارگیری روشAHP برای حل مسئله تصمیم گیری چهار مرحله اساسی وجود دارد[15]:
الف-ترسیم درخت سلسلهمراتبی ب-مقایسه زوجی عوامل مندرج ج-محاسبه وزن نسبی عوامل د-ادغام وزنهای نسبی.
اکنون هر یک از مراحل فوق را شرح میدهیم:
الف)ترسیم درخت سلسله مراتبی[28]:
تجزیه یک مسئله بزرگتر به مسائل کوچکتر، بیانگر روابط موجود بین عناصر کوچکتر است بهگونهای که با انجام این عمل، روابط و مفاهیم مسئله مورد تصمیمگیری و همچنین ارتباط هر عنصر با عناصر دیگر، به دقت درک میشود بهاینترتیب که در رأس سلسهمراتب، هدف[29] کلی و کلان موضوع تصمیم گیری و در مراتب پایینتر، صفات و معیارهایی[30] که به نحوی در کیفیت هدف تأثیر دارند قرار گرفته، و بالاخره در آخرین سطح، گزینه ها[31] و انتخابهای تصمیم گیری قرار میگیرند. این وضعیت یک چارچوب کلی و استاندارد به شرح شکل شماره (3-1) به وجود می آورد که صرفنظر از نوع مسئله برای کلیه مسائل یکسان خواهد بود.
شکل (3-1)-درخت سلسلهمراتبی تصمیم گیری
تعداد سطوح بستگی به پیچیدگی مسئله دارد. ازآنجاییکه اصول مدل AHP بر مقایسات زوجی است استوار است، ساعتی پیشنهاد می کند که حتیالمقدور تعداد عوامل در هر سطح از 9 عامل تجاوز ننماید. البته این امر به لحاظ تئوریکی الزاماً محدودیتی برای این روش محسوب نمیگردد.
ب)مقایسه زوجی[32] عوامل مندرج:
در این مرحله عوامل مندرج در هر سطح از سلسلهمراتب در ماتریسی به نام «ماتریس مقایسات زوجی»[33] درج می شود؛ این ماتریس دو خاصیت عمده دارد: اول اینکه قطر این ماتریس عدد 1 است و این امر به معنای این است که نسبت ترجیح یک عامل در مقایسه با خودش مساوی با 1 است و دوم آنکه ترجیح عوامل نسبت به یکدیگر خاصیت معکوسپذیری دارد؛ یعنی اگر نسبت ترجیح A نسبت به B، 4 است در آن صورت نسبت ترجیح B نسبت به A،4/1 خواهد بود و بالعکس. جدول زیر جدول مقایسه کمیتی ساعتی را نشان میدهد:
جدول (3-2)- مقیاس 9 کمیتی ساعتی برای مقایسه دودویی معیار [31]
ارزش | اولویتها | توضيح |
1 | ترجيح يکسان | گزينه يا شاخص i نسبت به j اهميت برابر دارد و يا ارجحيتي نسبت به هم ندارند. |
3 | کمي مرجح | گزينه يا شاخص i نسبت به j كمي مهمتر است. |
5 | خيلي مرجح | گزينه يا شاخص i نسبت به j مهمتر است. |
7 | خيلي زياد مرجح | گزينه i داراي ارجحيت خيلي بيشتري از j است. |
9 | كاملاً مرجح | گزينه i از j مطلقاً مهمتر و قابلمقایسه با j نيست. |
2و4و6و8 | بينابين |