اگرچه تحریم اقتصادی همواره ابزار قدرتمندی در سیاست خارجه آمریکا بوده، اما تاکنون جنگ سرد به پایان رسیده، اهمیت بیشتری یافته و بیشتر به کار گرفته می شود آمریکا از ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۶، ۶۱ قانون و دستور اجرایی برای تحریم ۳۵ کشور جهان تصویب کرد و با توسل به ماده ی ۴۲ قانون فدرال راجع به تحریم دیگر کشورها، تاکنون ۱۴۲ بار به تحریم مبادرت ‌کرده‌است با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در زمستان ۱۹۷۹ (بهمن ۱۳۵۷)، ایالت متحده آمریکا تاکنون به کرات از این ابزار برای علیه ایران استفاده نموده که مهمترین آن ILSA می‌باشد، ولی تهدید به اعمال مجازات شرکت هایی که در طرح های توسعه ی حوزه های جدید نفتی ایران سرمایه گذاری نمایند، باعث تشویش هم پیمانان اروپایی آمریکا جهت همکاری نزدیک در راستای سیاست های ایالات متحده آمریکا بر علیه ایران نشد وضع قانون تحریم، اصطکاک منافع کشورهای دو سوی اقیانوس آتلانتیک به خاطر اعمال قوانین ایالات متحده در خارج از مرزهای این کشور تشدید نمود.

محدودیت های ایجاد شده توسط آمریکا برای ایران ( و تا مدتی پیش تر برای عراق و لیبی ) با سیاست آمریکا جهت تنوع بخشیدن به منابع تامین انرژی ، به منظور کاهش خطر قطع جریان انرژی توسط گروه و یا منطقه ای خاص می‌باشد.

از طرفی ، با توجه به جهانی شدن اقتصاد و کاهش موانع موجود بر سر راه تجارت بین الملل ، نرخ موفقیت تحریم های اعمال شده، به خصوص هنگامی که به صورت یک جانبه وضع شده باشند کاهش یافته است. ( بهروزی فر ۱۳۸۳،۱۹۹ ) .

۲ – ۱ – ۶– انواع تحریم

۲ – ۱ – ۶ – ۱ – تحریم های خصوصی ( ملی )

گاهی تحریم ممکن است توسط افراد، گروه ها یا تشکیلات غیر دولتی به منظور وادار کردن کشور خارجی یا اتباعش یا حتی دولت متبوع خود این افراد به انجام رفتار مشخصی صورت گیرد.

نخستین تحریم سرزمینی بزرگ، در بین سال های ۱۹۰۵ تا ۱۹۳۱، توسط مردم چین صورت گرفته است. در این فاصله ی زمانی ۱۱ تحریم به وسیله ی ‌گروه‌های بازرگانی چینی سازماندهی گردید که ۸ مورد از آن ها علیه واردات از ژاپن انجام گردید. از جمله ی تحریم های بسیار مؤثر مردم چین بین سال های ۱۹۳۱ تا ۱۹۳۲، پس از اشغال منچوری توسط ژاپن انجام شد. که هدفش تجارت ژاپنی ها بود. این تحریم خوب سازماندهی شده بود و توانست حمایت نیمه رسمی دولت حاکم چین را به دست آورد در زمان تحقیق و تفحش جامعه ی ملل، نماینده ی چین ادعای ژاپن را که تحریم بایستی محکوم گردد، را رد کرد و بر اهمیت آن به عنوان وسیله ی صلح آمیز دفاع از خود که نسبت به یک ملت یاغی نظامی گرا قابل استفاده می‌باشد، تأکید نمود.

نمونه های دیگری از تحریم های خصوصی که می توان ذکر کرد، تحریم مردم هندوستان علیه انگلستان در سال‌های ۱۸۹۶، ۱۹۰۵ و ۱۹۳۰، تحریم مردم ترکیه علیه امپراطوری اتریش – مجارستان در سال‌های ۱۹۰۸ و ۱۹۰۹، تحریم مردم مصر علیه انگلستان در سال ۱۹۲۴٫

از دهه ۱۹۲۰ نیز اتحادیه های کارگری زیادی تحریم هایی را علیه حکومت های دیکتاتوری و دیگر رژیم ها آغاز نمودند برای مثال، کارگران باراندازها و اتحادیه های ملوانان، غالبا از کار بر روی کشتی های کشورهای تحریم شده، کشتی هایی که در بندرهای مورد تحریم لنگر می انداختند و یا کشتی های که بار کشورهای تحریم شده را حمل می‌کردند، خودداری می نمودند.(حدادی ۱۳۸۲، ۱۱۲).

تحریم های خصوصی معمولا مطابق با حقوق ملی مورد قضاوت قرار می‌گیرد، مگر اینکه دولت آن ها را آغاز کرده یا دستور داده باشد یا به وسیله ی معاهدات دو جانبه یا چند جانبه، دولت متعهد شده باشد که جلوی تحریم را بگیرد و اگر مشخص شود که یک تحریم خصوصی غیر قانونی بوده تنها در موارد نادری همچون موارد مربوط به نقض قواعد حمایت از زندگی و اموال بیگانگان، مسئولیت بین‌المللی دولت مطرح خواهد شد.(فیوضی ۱۳۵۲، ۱۲۰).

۲-۱-۶-۲- تحریم های دولت ها علیه یکدیگر

در کنار تحریم های خصوصی که کاربرد محدودی دارند، یکی از موارد شایع استفاده از تحریم ها، تحریم های دولتی است. اصولا یکی از فنون مؤثر و کارآمد در اجرای سیاست خارجی برای تحقق هدف ها و تامین منافع ملی، استفاده از ابزارهای اقتصادی، مالی، تجاری و تکنولوژیک است. در این راستا دولت استفاده کننده از این حربه ها سعی می‌کند دولت های دیگر را به تغییر در رفتارهای سیاست خارجی شان وادار کند، به گونه ای که دگرگونی های حاصل از داده های سیاست خارجی دیگران، منافع دولت استفاده کننده را از ابزارهای مورد نظر در پی آورد بهره گیری از این حربه ها به عصر کنونی روابط بین الملل منحصر نیست بلکه در گذشته نیز دولت ها سعی کرده‌اند از این طریق، دیگران را به تسلیم در مقابل خواسته های خود وادار کنند.(قوام ۱۳۷۲، ۲۱۰).

تاکنون تحریم های اقتصادی یک ابزار سیاسی مهم و بعضا تاثیر گذار در دست کشورهای نیرومند جهان بوده است. همان طور که گفته شد، آمریکا یکی از طرفداران مهم تحریم های تجاری، اقتصادی و سیاسی برای دستیابی به اهداف مورد نظر در سیاست خارجی خود بوده و برنامه های گسترده تحریم های اقتصادی و تجاری را طی سال‌های پس از جنگ جهانی دوم به اجرا گذاشته است برای نمونه به یکی از آن ها اشاره می‌کنیم .

در منطقه ی آمریکای لاتین، سیاست تحریم آمریکا علیه کوبا از دید صاحب نظران، نمونه ای آشکار از فشار اقتصادی به عنوان ابزار سیاست خارجی آمریکا محسوب می شود. یکی از شاخص ترین ویژگی های سیاست خارجی آمریکا بر ضد کوبا این بود، که آمریکا علاوه بر فشار اقتصادی که بر مردم کوبا وارد می کرد، دیگر کشورها را نیز برای تداوم پشتیبانی از اهداف خود در برابر کوبا تحت فشار سیاسی قرار می‌داد.

از طرف دیگر تحریم های دولتی ممکن است به صورت جمعی به وسیله ی دولت های علیه دولت یا دولت های دیگر صورت بگیرد مهم ترین تحریم جمعی، تحریم اسرائیل توسط کشورهای اتحادیه ی عرب می‌باشد، که به عنوان قانون متحد الشکل، تحریم اسرائیل در سال ۱۹۵۴ تصویب گردید. و به وسیله ی بیست کشور عضو به صورت قانون داخلی در آمد این تحریم که عناصر یک تحریم ابتدایی و همچنین تحریم ثانویه در بر دارد، به وسیله ی یک دفتر مرکزی تحریم، سازماندهی شده بود. در سال ۱۹۷۹ نیز سازمان کشورهای عرب صادر کننده ی نفت، چنین تحریمی را علیه مصر به خاطر گفت و گوهای صلح آن کشور با اسرائیل به اجرا گذاشتند.(حدادی ۱۳۸۲، ۱۱۵).

۲-۱-۶-۳- تحریم های جمعی توسط سازمان ملل متحد

با توجه به تجربیات قدرت‌های متحد در جنگ جهانی اول، یک سیستم تحریم اقتصادی جمعی به عنوان مجازات جامعه بین‌المللی علیه کشور خاطی در مواد ۱۶ و ۱۷ میثاق جامعه ملل درج گردید.ماده ۱۶ اعضا را ملزم می کرد روابط مالی و تجاری خود را با هر عنصری که بر خلاف تعهداتش در ‌چارچوب میثاق متوسل به جنگ شود قطع کنند. نظام تحریم در میثاق، نظام متمرکز و منسجمی نبود این نظام حتی عملا نیز اجرا نشد. به عنوان نمونه در سال ۱۹۳۵، متعاقب حمله ی ایتالیا به اتیوپی، برخی از اعضای جامعه درخواست تحریم ایتالیا را نمودند که به دلایلی از جمله مخالفت فرانسه این درخواست عملی نشد.